Calais is al enige tijd het centrum van tragische gebeurtenissen en politieke controverse. De dood van een 14-jarige Afghaanse jongen die een vrachtwagen probeerde te beklimmen, protesten van vrachtwagenchauffeurs, winkeliers en burgers, en het nieuwste Frans-Engelse verdrag om een kilometer lange muur te bouwen maken duidelijk dat het gaat om een complexe situatie. Wat is er aan de hand?
Door Louise Bonneau*
Waarom zijn er migranten in Calais?
De stad Calais ligt in het noorden van Frankrijk, op maar drieëndertig kilometer van de zuidoostelijke kust van het Verenigd Koninkrijk (VK) en de haven van Dover. Al lange tijd gebruiken derdelanders Calais wegens de nabijheid van deze kust als doorgang naar het Verenigd Koninkrijk. De laatste jaren is er een toenemende migrantenpopulatie in Calais zelf. Dat komt door twee samenhangende elementen. Ten eerste mogen Britse grenswachters grenscontroles uitvoeren op Frans territorium. Dit is het resultaat van het in 2003 opgestelde Touquet verdrag, een bilateraal convenant tussen Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Vaak werken de Engelsen en de Fransen samen om de grenscontroles ten uitvoer te leggen. Ten tweede zijn er steeds intensievere grenscontroles in Calais, waarbij gebruik wordt gemaakt van hartmeters, carbondioxide detectoren en hekken. Daardoor is het steeds moeilijker geworden voor migranten het Verenigd Koninkrijk binnen te komen. Migranten die niet in staat zijn hun reis naar het VK op een legale manier voort te zetten blijven in Calais totdat ze een alternatieve reismethode hebben gevonden.
Hoeveel migranten zijn er?
Aanwezigheid van migranten in Calais is niet nieuw. In 1986 al kwamen de eerste ontheemden op doorreis langs Calais. Sindsdien zijn duizenden migranten door de regio getrokken. Schattingen naar de exacte hoeveelheid lopen vaak uiteen. Franse autoriteiten schatten het aantal vaak lager in dan sociale organisaties, maar het is zeker dat de migrantenpopulatie de afgelopen jaren exponentieel is gegroeid. In 2013 bevonden zich 300 tot 400 migranten in Calais, in juni 2015 waren dat er al ongeveer 3000, en in augustus 2016 zelfs meer dan 10.000.
Wat is hun rechtsstatus?
Het is zeer waarschijnlijk dat het overgrote deel van de migranten asiel zoekt. Volgens EU-recht is er een verschil tussen asielzoekers (personen die een aanvraag hebben gedaan) en asielstatushouders (personen van wie de aanvraag is gehonoreerd). De eerste stap, het kwalificeren als asielzoeker, is niet vanzelfsprekend. Hoewel de meeste migranten potentiele asielzoekers zijn, zullen ze door de autoriteiten worden behandeld als illegalen zolang ze geen asielverzoek hebben ingediend in Frankrijk. Veel migranten vragen geen asiel in Frankrijk omdat zij het VK als hun eindbestemming zien.
Hebben Calaise migranten sociaaleconomische rechten?
Doordat de migranten in Frankrijk geen asielverzoek willen indienen is het achterhalen van hun specifieke rechten uitermate complex. Zij vallen buiten het systeem van het Gemeenschappelijk Europees Asielstelsel (CEAS) van de Europese Unie. Daarom is bijvoorbeeld richtlijn 2013/33, waarin materiele minimumnormen voor opvang van asielzoekers zijn gegarandeerd, op hen niet van toepassing. De rechten voor een Calaise migrant zonder rechtmatige verblijfsstatus en de toegang tot verschillende diensten, zoals gezondheidszorg, de politie, maar ook onderdak en opvang, zijn zeer beperkt. Als gevolg hiervan worden kampen en/of krakersbewegingen in en rondom Calais gecreëerd. Er is felle kritiek op de inhumane leefomstandigheden in deze kampen (zie bijvoorbeeld rapporten van onder andere AIDA, La Cimade, en Défenseur des Droits ).
Hoe heeft de Franse regering op Calaise migranten gereageerd?
De Franse regering heeft in de afgelopen jaren stelselmatig geprobeerd migranten uit hun kampen te zetten en deze af te breken. Er kunnen daarin vier perioden van nederzettingen worden onderscheiden. Van 1999 tot 2002 heeft het Rode Kruis een grote hangar in Sangatte als opvangplaats ingericht. Deze was oorspronkelijk bedoeld als een opvang voor niet meer dan 800 mensen voor een periode van 6 maanden. Maar toen de hangar zo’n 2000 mensen accommodeerde en felle kritiek kreeg, is hij gesloopt in opdracht van Nicholas Sarkozy, destijds de minister van binnenlandse zaken. Gedwongen om te zwerven in de regio hebben migranten toen zelf georganiseerde kampen en krakersbewegingen opgezet. Deze werden de ‘Pachtoune jungle’ genoemd (naar een volk afkomstig uit Pakistan en Afghanistan). Deze nederzettingen werden in 2009 gesloopt. Andere krakerskampementen in Calais werden later ook geëvacueerd, met name tijdens een evacuatie in juli 2014. De meest recente (in)formele nederzetting bestaat uit een door de staat bestuurd dagcentrum en een provisorisch noodgebied. Het kamp, gesitueerd aan de rand van de stad met de dichtstbijzijnde supermarkt op 10 km afstand, is deels afgebroken en de bewoners zijn verjaagd in september 2015, november 2015 en januari 2016. In februari 2016 heeft de Franse gemeente opnieuw druk uitgeoefend op de bewoners door hen te bevelen het zuidelijke deel van het noodkamp te verlaten. Het administratieve gerechtshof van Lille heeft de afbraak geautoriseerd, hoewel scholen en gebedsruimten daarvan zijn uitgezonderd. De Franse autoriteiten hebben geprobeerd een ‘beleid van onzichtbaarheid’ te voeren, waarbij het voornaamste doel lijkt de migranten in Calais aan het zicht te onttrekken. Dit heeft echter als gevolg dat dat het probleem vooral tijdelijk is verplaatst, maar niet permanent is verholpen.
Wat nu?
Niets duidt erop dat deze vicieuze cirkel van het creëren en afbreken van tentenkampen zal ophouden. De Franse regering heeft, alweer, een plan aangekondigd om het gehele kamp af te breken voor het einde van het jaar en de migranten te verdelen over de rest van Frankrijk. Het valt, gezien het verleden, niet te verwachten dat deze poging migranten zal stoppen om naar Calais te komen. Integendeel, de kans is groter dat er juist meer armoede, inhumane levensomstandigheden en mensenrechten schendingen, maar ook onrust onder burgers, spanningen en geweld in het verschiet liggen.
*Dit artikel is een bewerkte vertaling (door Fee Spoek) van ‘Untangling Migration In Calais’ geschreven door Louise Bonneau
