Op 18 maart 2016 bracht de Europese Raad de EU-Turkije Verklaring uit. De deal is volgens politieke leiders een groot succes vanwege de gedaalde irreguliere migratie vanuit Turkije. Maar wat betekent de deal voor de teruggekeerde migranten in Turkije? Door Orçun Ulusoy
In april 2016 werd begonnen met de terugkeer van migranten vanuit Griekenland naar Turkije. Het aantal irreguliere migranten dat vanuit Turkije over de Egeïsche Zee zijn weg naar Griekenland vond, is sindsdien sterk gedaald. Hetzelfde geldt voor het aantal doden in de Egeïsche Zee. De Europese Commissie vindt het instrument dan ook succesvol. Volgens Europese politieke leiders is de deal een ‘game changer’ en zou deze zelfs als een model voor soortgelijke deals met Noord-Afrikaanse landen kunnen dienen .
Het succesverhaal van beleidsmakers en politici staat echter in schril contrast met het beeld dat naar voren komt uit verschillende onderzoeken en rapporten.
De situatie in Griekenland en Turkije
De omstandigheden waaronder migranten op de Griekse eilanden verblijven is slecht. Een tekort aan ervaren personeel in combinatie met een gebrekkige infrastructuur heeft geleid tot een nieuwe humanitaire crisis. Met de daling van irreguliere migratie via de Egeïsche Zee is echter ook de kans dat de oversteek slecht afloopt toegenomen. Het aantal doden als percentage van het aantal veilige aankomsten bedroeg in 2016 voor het Oostelijke deel van het Middellandse Zeegebied 25 procent, wat in 2017 al is opgelopen tot 31 procent.
Ook bij de situatie in Turkije kunnen kanttekeningen worden geplaatst. Het land werd in het kader van de EU-Turkije verklaring beschouwd als een veilig derde land (zie hierover ons eerdere blog ‘Turkije als veilig derde land?‘ en ook de hoogste Griekse rechter heeft zich in zijn uitspraak van 22 september 2017 in soortgelijke termen uitgelaten over Turkije. Aan beide besluiten lijkt geen feitelijke informatie ten grondslag te liggen. Ook is er weinig bekend over de omstandigheden waarin teruggekeerde migranten terechtkomen.
De sectie migratierecht van de VU heeft naar aanleiding hiervan onderzoek verricht, dat is gefinancierd door Vluchtelingenwerk Nederland. Het rapport is gebaseerd op zowel veld- als literatuuronderzoek en signaleert diverse praktische problemen die leiden tot ernstige mensenrechtenschendingen in Turkije. Het onderzoek toont onder andere aan dat daadwerkelijke toegang tot internationale bescherming zeldzaam is. Er wordt inbreuk gemaakt op de procedurele rechten van vreemdelingen in detentie, wat kan leiden tot schending van het beginsel van non-refoulement. Teruggekeerde migranten worden gedetineerd zonder wettelijke grond en door recente wijzigingen in de Turkse wetgeving lopen asielzoekers en vluchtelingen het gevaar om zonder tussenkomst van de rechter naar hun land van herkomst te worden teruggekeerd.
In het onderzoek (en ook in de weergave daarvan hieronder) wordt onderscheid gemaakt tussen Syriërs en andere toegelaten migranten. Reden is dat de Turkse wetgeving en praktijk dit onderscheid maakt: op Syriërs zijn andere regels van toepassing, en zij worden op andere plaatsen opgevangen dan andere migranten.
Situatie van de toegelaten niet-Syrische migranten
Detentie
Toegelaten niet-Syrische migranten worden overgebracht naar het Pehlivanköy Centrum voor Uitzetting in Kırıkkale. De migranten worden gehuisvest in cellen en slechts 5 tot 10 minuten gelucht voorafgaand aan maaltijden, wat neerkomt op 20 tot 30 minuten per dag. Alleenstaande minderjarigen worden bij volwassenen in cellen ondergebracht. De gedetineerden mogen geen gebruik maken van de faciliteiten van het centrum zoals internet, bibliotheek en sportzaal. In veel gevallen wordt hen contact met vertegenwoordigers van de UNHCR geweigerd; ook worden zij niet in de gelegenheid gesteld om contact op te nemen met hun familie of advocaat. In de door ons onderzochte periode werden migranten gedurende één tot twee maanden in dit centrum vastgehouden, waarna een deel van hen werd uitgezet naar derde landen of hun land van herkomst.
Toegang tot de asielprocedure
Aan niet-Syrische migranten wordt geen informatie verstrekt over de asielprocedure. Ook wordt hen vaak contact geweigerd met derden die hen hierover zouden kunnen informeren, zoals advocaten en vertegenwoordigers van ngo’s. Personeel van het detentiecentrum voorzien de migranten van verkeerde informatie door hen te adviseren niet te verzoeken om internationale bescherming omdat dit hun verblijf in detentie alleen maar zal verlengen. Ook wordt hen verteld dat asiel vragen niet mogelijk is, omdat zij toegelaten zijn na terugkeer uit Griekenland. Migranten worden gedwongen om documenten te ondertekenen waarvan zij de inhoud niet begrijpen of die zelfs niet in hun eigen taal zijn opgesteld.
Het onderzoek wijst uit dat het praktisch onmogelijk is om tijdens het verblijf in detentie asiel te vragen. Het gebruik van pen en papier is niet toegestaan en mondelinge asielverzoeken worden genegeerd. Het laatste verslag van de Europese Commissie laat zien dat 1.798 niet-Syrische migranten door Turkije werden teruggenomen tussen april 2016 en juni 2017. Slechts 56 van hen (3 procent) vroegen in Turkije asiel aan. Vanuit detentie een asielverzoek indienen is dus, volgens een Turkse advocaat, puur een kwestie van geluk hebben.
Situatie van toegelaten Syrische vluchtelingen
Tussen april 2016 en juni 2017 werden 178 Syriërs door Turkije teruggenomen in het kader van de EU-Turkije verklaring. In afwachting van een beslissing van de autoriteiten over hun status werden zij overgebracht naar het tijdelijke vluchtelingenkamp Düziçi in Osmaniye. Volgens diverse advocaten en onafhankelijke rapporten is dit vluchtelingenkamp in werkelijkheid een detentiecentrum. Syriërs mogen het kamp niet verlaten, worden ondergebracht in afgesloten cellen en hebben nagenoeg geen mogelijkheden om te communiceren met de buitenwereld. Voor het instellen van een dergelijk de facto detentiecentrum is geen grondslag te vinden in de relevante Turkse wetgeving (namelijk de Law on Foreigners and International Protection (LFIP) en de Temporary Protection Regulation). Ook de EU-Turkije verklaring biedt geen wettelijke basis voor het detineren van Syriërs die uit Griekenland zijn teruggekeerd.
Recente wijzigingen in de Turkse asielwetgeving
Op 29 oktober 2016 werd, terwijl de noodtoestand van toepassing was, Presidentieel Decreet nr. 676 van kracht. Dit besluit bracht ingrijpende wijzigingen aan in de LFIP. Sinds de wijziging is het op basis van artikel 54 LFIP mogelijk om asielzoekers en vluchtelingen uit te zetten op elk moment tijdens de procedure waarin zij om internationale bescherming verzoeken, op voorwaarde dat zij kunnen worden aangemerkt als ´lid van een terroristische organisatie’. Bij het toepassen van deze bepaling kan een persoon zonder rechterlijke of andere formele procedure aangemerkt worden als lid van een terroristische organisatie. Deze werkwijze gaat in tegen diverse bepalingen van de LFIP. Bovendien maakt het inbreuk op de internationale bescherming van vluchtelingen en creëert het een risico van refoulement, wat in strijd is met Turkije’s verplichtingen onder het Vluchtelingenverdrag en het EVRM.
Vacuüm
In 2013 nam Turkije door het aannemen van de LFIP de Herculestaak op zich om een migratie- en asielbeleid te realiseren dat gestoeld is op internationale mensenrechtelijke normen. Uit de eerste bevindingen van ons onderzoek blijkt echter dat personen die mogelijk of waarschijnlijk internationale bescherming behoeven op aanzienlijke obstakels stuiten wanneer zij zich op deze wet beroepen. Dit geldt evenzeer voor migranten die vanuit Griekenland naar Turkije zijn teruggekeerd. In Griekenland krijgen zij slechts moeizaam toegang tot de asielprocedure. Vervolgens rechtvaardigen Turkse autoriteiten de beperking van toegang tot de asielprocedure door te stellen dat zij asiel hadden kunnen aanvragen in Griekenland. Hierdoor is een gevaarlijk vacuüm ontstaan voor personen die nadat zij worden teruggekeerd in Turkije om internationale bescherming verzoeken.
Zie ook de Verblijfscolumn van Martijn Stronks op nrc.nl.
Geen blog missen? Schrijf u dan in voor onze nieuwsbrief (rechts bovenaan deze pagina)
