De twee opvangcentra die Italië in Albanië heeft opgericht voor de opvang van migranten, worden inmiddels gebruikt voor de opvang en verzorging van zwerfhonden. Om deze ‘mislukte’ migratiedeal te begrijpen, wordt de totstandkoming van het kamp in dit blog onder de loep genomen.
Door Greta Albertari
In november 2023 ondertekenden Italië en Albanië een protocol om migranten, die in internationale wateren worden onderschept, over te brengen naar Albanië. Daar zullen de procedures voor grenscontrole en terugkeer worden uitgevoerd. Deze terugkeerprocedures vinden plaats via videoconferenties, waarbij Italiaanse autoriteiten vanuit Rome beslissingen nemen.
Op 14 oktober 2024 werd een eerste groep van 16 personen afkomstig uit Bangladesh en Egypte, na maanden uitstel, overgeplaatst naar Albanië. Vier kwetsbare individuen uit deze groep werden direct teruggestuurd naar Italië. De overige twaalf vroegen asiel aan, maar werden vrijwel direct afgewezen in de versnelde procedure, omdat zij afkomstig zijn uit een veilig land van herkomst. De rechtbank van Rome achtte de detentie op 18 oktober 2024 onrechtmatig.
Op 4 oktober heeft het Hof van Justitie van de EU geoordeeld dat landen alleen als veilig land van herkomst kunnen gelden indien het volledige grondgebied over het algemeen vrij is van vervolging en geweld (meer informatie te vinden in dit Verblijfblog). Volgens de rechtbank van Rome voldeed de classificatie van Bangladesh en Egypte als veilig land van herkomst niet aan de voorwaarden van artikel 37 van de Procedurerichtlijn, omdat de kwalificatie niet kon gelden voor uitgezonderde groepen zoals LHBTI+, etnische, religieuze minderheden en politieke opposanten. De overige twaalf migranten keerden ook terug naar Italië voor een reguliere asielprocedure.
Reactie van de Italiaanse regering: decreet 158/2024
Een week na deze uitspraak voerde de Italiaanse regering een nooddecreet in. Bij wet werd een gewijzigde lijst van veilige landen van herkomst aangenomen zodat de lijst in lijn is met de uitspraak van het HvJEU en in een poging de voorrang van het EU-recht te omzeilen. De nieuwe lijst bevat geen landen meer die voorheen territoriale uitzonderingen kenden, echter landen met een uitzondering voor specifieke bevolkingsgroepen bleven gehandhaafd. Zo staan Bangladesh en Egypte staan onveranderd op de lijst. Deze interpretatie riep direct juridische vragen op. Het HvJEU verwees in haar uitspraak (§72) naar het verschil tussen de Asielprocedurerichtlijn uit 2005 en de asielprocedurerichtlijn uit 2013. Hieruit concludeert het Hof dat landen alleen geheel als veilig kunnen gelden zonder dat er onderscheid wordt gemaakt tussen territoriale uitzonderingen of andere uitzonderingen.
De rechtbank van Bologna heeft op 25 oktober 2024 prejudiciële vragen gesteld aan het HvJEU. Volgens de verwijzende rechter berust de interpretatie van de regering van het begrip veilig derde land op een fundamenteel misverstand: de gedachte dat een land veilig is als het veilig is voor de algemene bevolking of de meerderheid daarvan. “Men zou paradoxaal genoeg kunnen zeggen dat nazi-Duitsland een uiterst veilig land was voor de meerderheid van de Duitse bevolking: behalve Joden, homoseksuelen, politieke tegenstanders, Roma en andere minderheidsgroepen. Hetzelfde geldt voor Italië onder het fascisme. Als een land als veilig zou worden beschouwd wanneer de veiligheid voor de algemene bevolking is gegarandeerd, zou het juridische begrip op bijna elk land ter wereld kunnen worden toegepast en zou het daarom geen enkele juridische inhoud hebben.”
Tweede overplaatsing en nieuwe juridische blokkades
Een tweede groep migranten arriveerde op 8 november 2024 in Albanië. Ook in dit geval hadden de migranten de Egyptische of Bangaalse nationaliteit. Bij deze overdracht liep de procedure weer vast door juridische obstakels; weer werd één kwetsbare migrant al direct teruggekeerd naar Italië. De overige zeven migranten vroegen asiel aan, maar daarvan werd aangenomen dat zij uit een veilig land kwamen. In dit geval moest de rechtbank uit Rome het veilig land van herkomst toetsen aan de definitie uit het nieuwe decreet. De rechtbank van Rome stelde prejudiciële vragen over of de uitleg van de nieuwe Italiaanse decreet 158/2024 in overeenstemming is met EU-recht. In afwachting van het oordeel van het Hof werden de alle andere migranten van deze groep teruggekeerd naar Italië.
Het “Musk-amendement”
Naar aanleiding van de prejudiciele vragen van de rechtbank, nam de Italiaanse regering op 4 december 2024 een nieuwe wet aan, inclusief het controversiële “Musk-amendement”. Deze wijziging bestond kortgezegd uit het toewijzen van de bevoegdheid in deze zaken naar de Hoven in plaats van rechtbanken. De naam verwijst naar een bericht van miljardair Elon Musk op het platform-X, waarin hij opriep tot het wegsturen van de rechters uit Rome.
Huidige situatie
Het HvJEU zal de prejudiciële vragen van de rechtbank Rome in een versnelde procedure behandelen. De uitspraak word verwacht in april 2025. Ondertussen ontslaat Italië administratief en politiepersoneel uit de Albanese centra. Het centrum is inmiddels veranderd in een honden asiel en is waarschijnlijk het duurste hondenasiel aller tijden. Premier Meloni heeft echter verkondigt dat het Albanese plan nog steeds zal slagen.
Deze zaak is niet alleen cruciaal voor Italiaans migratiebeleid, maar ook voor de bredere EU-strategieën rondom externe partnerschappen en asielprocedures. Premier Schoof kijkt met interesse naar de mogelijkheid om voor Nederland ook een vergelijkbaar uitzetcentrum op te zetten naar Italiaans voorbeeld. Het concept van veilig land van herkomst blijft een sleutelelement in de huidige en toekomstige Europese regelgeving. Temeer nu, de nieuwe Asielprocedurerichtlijn toestaan dat bepaalde landen als veilig aangemerkt worden met uitzondering van bepaalde gebieden of groepen.
Dit blog is vertaald door Leila Idaassi
