Verkiezingen 2021: Opvang van asielzoekers en asielstatushouders

Verblijfblog besprak voorafgaand aan de verkiezingen van 2021 de integratie- en migratieparagrafen van de verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen in de Tweede Kamer. Plannen worden per thema vergeleken met eerdere programma’s, waarbij wordt voortgeborduurd op het verkiezingsdossier uit 2017 waarin programma’s sinds 2006 werden vergeleken. Het zevende thema is de opvang van asielzoekers en asielstatushouders.

Door Lieneke Slingenberg

In 2015 was er een piek in het aantal asielaanvragen in Nederland. Als gevolg daarvan werden asielzoekers tijdelijk opgevangen in diverse noodopvanglocaties en moesten er extra asielzoekerscentra worden geopend. De doorstroom van asielzoekers die een verblijfsvergunning kregen (statushouders) naar reguliere sociale woningbouw stagneerde. Hierdoor was het onderwerp opvang van asielzoekers en statushouders een belangrijk thema in de verkiezingen in 2017. Alle partijen namen hierover standpunten in, in hun verkiezingsprogramma’s. Dat is anders in de verkiezingsprogramma’s van 2021. Hoewel sommige partijen nog steeds veel aandacht aan het onderwerp besteden, zijn er ook een aantal partijen die hierover geen of nauwelijks specifieke standpunten hebben opgenomen in hun programma’s (CDA, PvdA, SP).

In het politieke debat gedurende de laatste jaren is met name aandacht geweest voor sociale veiligheid in opvangcentra en daarbij in het bijzonder de aanpak van asielzoekers die overlast veroorzaken in opvangcentra (zie ons blog hier en hier) en de opvang van kwetsbare groepen in asielzoekerscentra, zoals LHBTIQ+ asielzoekers; het verdwijnen van alleenstaande minderjarige asielzoekers uit de opvangcentra (zie ons blog) en (achterstanden bij) de huisvesting van statushouders. Deze thema’s zijn ook terug te zien in de verkiezingsprogramma’s van 2021. Daarbij moet worden opgemerkt dat sommige partijen graag de status quo willen handhaven en dus geen specifieke voorstellen hebben opgenomen in hun programma voor de komende jaren. Een voorbeeld hiervan is de VVD met betrekking tot de opvang van overlastgevende asielzoekers in speciale opvangcentra. Verder is evenredige spreiding van asielzoekers en statushouders een veel genoemde wens. Veel plannen zien verder op dagbesteding en integratie van asielzoekers en statushouders. Veel plannen die in 2017 voor het eerst opdoken in de verkiezingsprogramma’s zien we nu weer terug, al worden die plannen nu soms door andere partijen voorgesteld.

De opvang van asielzoekers is in verregaande mate op Europees niveau geregeld. Richtlijn 2013/33/EU (Opvangrichtlijn) bepaalt welke voorzieningen lidstaten moeten bieden aan asielzoekers en welke verplichtingen zij mogen opleggen aan asielzoekers. Momenteel wordt er onderhandeld over een herziening van deze richtlijn. De uitkomst van deze onderhandelingen is van groot belang voor de ruimte die Nederland heeft om de opvang van asielzoekers vorm te geven.  Alleen D66 refereert op één specifiek punt aan wat deze partij in deze herziene richtlijn wil afspreken (namelijk dat aan iedere alleenstaande minderjarige vreemdeling bij aankomst een voogd wordt toegewezen).

Overzicht van de voorstellen
In de tabel hieronder staat een overzicht van alle voorstellen, die in dit blog worden besproken. Daarbij moet worden aangetekend dat in het vorige Verblijfblogonderzoek over de verkiezingen van 2006 tot en met 2017 niet alle partijen zijn meegenomen, maar we ons beperkten tot ChristenUnie, CDA, D66, GroenLinks, PvdA, PvDD, PVV, VVD en SP. Dit jaar hebben we alle dertien programma’s onderzocht van de partijen die op dit moment zetels hebben in de Tweede Kamer en die als zodanig beogen daarin terug te keren (50+, CDA, CU, D66, DENK, FvD, GL, PvdA, PvdD, PVV, SGP, SP, VVD). Uit het meerjarige overzicht kunnen dus ook slechts conclusies worden getrokken voor wat betreft de zeven eerstgenoemde partijen.

Spreiding en schaal van de opvang
Verschillende partijen schrijven in hun programma’s dat opvangcentra voor asielzoekers evenredig over het land moeten worden verspreid. Voor 50+ en de SP is dit zelfs het enige standpunt over de opvang van asielzoekers dat zij hebben opgenomen in hun programma. Partijen geven geen nadere details hierover. Onduidelijk is daarom of zij de huidige gang van zaken, waarbij een gemeente moet instemmen met plaatsing van een asielzoekerscentrum, willen handhaven, of dit willen wijzigen in een verplichte spreiding, en dus plaatsing, van asielzoekerscentra in gemeenten. Een groot verschil met de programma’s uit 2017 is het gebrek aan specifieke standpunten over de inspraak van bewoners en gemeenten en criteria voor de plaatsing van centra. Een uitzondering hierop is de SGP, die vindt dat draagkracht en mogelijkheden voor integratie in de bevolking van gemeenten en/of regio´s moeten worden meegewogen. Christen Unie en Denk geven de voorkeur aan kleinschalige opvang voor asielzoekers, terwijl andere partijen willen dat er ruimte komt voor kleinschalige opvang (D66, SGP). Christen Unie is hierover het meest concreet, en wil dat het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) voortaan alleen nog aan asielzoekers uit veilige landen en asielzoekers die overlast veroorzaken, opvang biedt in centrale opvangcentra. Ook de SGP wil speciale opvangcentra voor asielzoekers uit veilige landen van herkomst. In deze locaties moeten dan ‘alle activiteiten van meet af aan gericht [zijn] op terugkeer naar het thuisland’. Sinds september 2020 worden asielzoekers uit veilige landen van herkomst al apart opgevangen met sobere voorzieningen. PVV en Forum voor Democratie willen het aanvragen van asiel in Nederland onmogelijk maken en daarom ook de asielzoekerscentra sluiten.

Veiligheid in de opvang
Zowel D66 als GroenLinks en SGP willen meer doen om te voorkomen dat alleenstaande minderjarige vreemdelingen uit de opvang verdwijnen. GroenLinks en SGP beperken zich daarbij tot het plan om ‘alles op alles te zetten’ (GroenLinks) of ‘effectieve maatregelen’ (SGP) te nemen. D66 wil dit bereiken door het toezicht op deze kinderen te verbeteren door middel van kleinschalige opvang en dagelijkse begeleiding. Hiertoe moet voor ieder kind door opvang- en voogdijpartners, gemeente en lokale onderwijs- en jeugdzorgpartners een individueel plan worden gemaakt. De aandacht hiervoor sluit aan bij onderzoek dat in 2020 is uitgevoerd naar de verdwijning van alleenstaande minderjarige asielzoekers uit opvangcentra. Daarnaast besteden verschillende partijen aandacht aan sociale veiligheid in asielzoekerscentra in het algemeen, door te wijzen op een strenge aanpak tegen pesterijen en bedreigingen (GroenLinks en VVD), het belang van speciale opvangplekken voor kwetsbare asielzoekers (GroenLinks) en het belang van het vrij kunnen beleven van geloof (SGP). De SGP wil daarnaast dat islamitische gebedsoproepen worden verboden in opvangcentra ‘omdat dit voor andere, vaak getraumatiseerde bewoners uiterst pijnlijk kan zijn’.

Kwaliteit van de opvang
Christen Unie, GroenLinks en SGP hebben in hun programma’s opgenomen dat het aantal verhuizingen van asielzoekers moet worden beperkt. SGP en GroenLinks vinden dit met name voor kinderen van belang. Christen Unie heeft een concreet plan hiervoor en wil dat de opvang van asielzoekers weer primair een taak van gemeenten wordt (dat was tot 1996 ook het geval). Asielzoekers moeten volgens de Christen Unie worden opgevangen op een kleinschalige duurzame plek. ‘Daardoor kunnen asielzoekers makkelijker een netwerk opbouwen via een plaatselijke kerk, sportvereniging of buurt.’ Christen Unie wil dat gemeenten van begin tot einde verantwoordelijk blijven voor de aan hen toegewezen asielzoekers, zowel bij eventuele uitzetting als bij toekenning van een verblijfsvergunning. Daarnaast hebben verschillende partijen plannen om de dagbesteding van asielzoekers te verbeteren, door het aanbieden van ‘goede begeleiding, taalcursussen, zorg’ (PvdD) en taallessen (Christen Unie, met uitzondering voor asielzoekers uit veilige landen van herkomst), meer ruimte voor vrijwilligersinitiatieven (Christen Unie), een zomerschool voor kinderen (D66) en het verkorten van de wettelijke termijn waarna asielzoekers kunnen werken (DENK, deze termijn is momenteel zes maanden, zie hier).

Huisvesting statushouders
Sinds 2017 behoren statushouders niet langer meer automatisch tot de groep die voorrang krijgt bij sociale huisvesting en wordt het overgelaten aan gemeenten om in hun huisvestingsverordening te bepalen of statushouders wel of geen voorrang krijgen. De VVD wil nu een stap verder gaan en wil dat statushouders eerst op speciale integratielocaties worden gehuisvest, waar zij een ‘intensief inburgeringstraject’ doorlopen. ‘Pas als zij voortvarend bezig zijn met de inburgering, bijvoorbeeld door een opleiding af te ronden of zicht hebben op werk, kunnen zij doorstromen naar een eigen huurwoning’. Tijdens het verblijf op die speciale integratielocaties ontvangen statushouders dan alleen bijstand in natura. Dit is in lijn met eerdere plannen van de VVD over sobere opvang voor asielstatushouders. Verder hebben partijen met name standpunten opgenomen in hun programma’s over de vraag waar statushouders gehuisvest moeten worden. Dit moet ook in rijkere buurten en gemeenten gebeuren (SP) of kwetsbare wijken moeten worden ontzien (Christen Unie) en dit moet worden gekoppeld aan de gemeente waarin zij opvang kregen als asielzoeker, om ‘lokale binding en gezonde spreiding’ te stimuleren (Christen Unie). Verder moet er rekening worden gehouden met de omvang van de gemeente (SGP, PvdD) en met de vraag en aanbod van werk (PvdD en D66). PvdD wil graag projecten realiseren waarbij vluchtelingen met een bepaalde beroepsachtergrond worden gekoppeld aan potentiële lokale werkgevers. Gemeenten moeten daar zoveel mogelijk het voortouw in kunnen nemen. D66 wil verder ook in het algemeen investeren in huisvesting voor statushouders.