Verlenging van de beslistermijn in asielprocedures

In de brief van 28 augustus 2022 over de opvangcrisis kondigde de Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie aan dat hij de beslistermijn in alle asielzaken met negen maanden gaat verlengen tot 15 maanden. Op 27 september is de verlenging ingegaan. Wat zijn de gevolgen van deze maatregel?

Door Marcelle Reneman

Volgens de Vreemdelingenwet moet de IND binnen een termijn van zes maanden beslissen over een asielverzoek. Door de achterstanden bij de IND wordt die termijn op dit moment echter vaak niet gehaald. De onderstaande tabel laat zien dat de tijd die de IND nodig heeft om een beslissing over een asielaanvraag te nemen snel is opgelopen, van 19 weken in januari 2022 naar 35 weken in augustus 2020. In augustus werd de wettelijke beslistermijn uit de Vreemdelingenwet maar in 17% van de zaken gehaald. Dit betekent niet dat de tijd die de IND daadwerkelijk aan een zaak besteedt is toegenomen. De onderstaande cijfers hebben betrekking op zaken die in de Algemene Asielprocedure, die in totaal zes tot negen dagen duurt, zijn afgedaan. Het overgrote deel van de tijd tussen het moment van de aanvraag en de beslissing van de IND heeft de asielzoeker gewacht op de start van de asielprocedure.

Bron: IND

Volgens de staatssecretaris haalt de IND de beslistermijn niet vanwege een onverwacht hoge instroom in combinatie met een gebrek aan personele capaciteit. Het opbouwen van capaciteit bij de IND kost veel tijd, onder meer vanwege de opleiding die IND medewerkers moeten volgen voordat zij (zelfstandig) kunnen werken in de asielprocedure. De staatssecretaris verwacht dan ook dat de IND het probleem van de overschrijding van de beslistermijnen niet op korte termijn kan oplossen. Daarom heeft hij besloten tot het verlengen van de beslistermijn. Eerder werd overgegaan tot een verlenging van de beslistermijn in asielzaken met negen maanden in februari 2016 (vanwege de hoge instroom van onder meer Syriërs) en mei 2020 (vanwege de Coronacrisis).

Verlenging van de beslistermijn vanwege hoge instroom
De beslistermijn kan volgens de Vreemdelingenwet voor alle asielaanvragen met negen maanden worden verlengd wanneer ‘een groot aantal vreemdelingen tegelijk een aanvraag indient waardoor het in de praktijk zeer moeilijk is de procedure binnen de termijn van zes maanden af te ronden’. Volgens de toelichting bij het besluit tot verlenging is er sinds de tweede helft van 2021 sprake van een onverwachte verhoogde instroom. Dit komt onder meer door komst van Afghanen en Oekraïners. Ook kon Nederland door de Coronacrisis veel asielzoekers niet overdragen naar een andere Europese lidstaat onder de Dublinverordening. De asielverzoeken van deze asielzoekers moet Nederland nu zelf behandelen.

Het aantal eerste asielaanvragen is sinds de tweede helft van 2021 inderdaad toegenomen (zie onderstaande tabel), zeker in vergelijking met Coronajaar 2020. In 2020 dienden 13.673 asielzoekers een eerste asielverzoek in. In de jaren daarvoor waren dat er echter 20.350 (2018) en 22.530 (2019), niet veel minder dan de 24.686 asielzoekers in 2021. De instroom in 2021 is veel lager dan die in 2015, toen het aantal eerste asielaanvragen op ruim 43.000 aanvragen uitkwam.

Bron: IND

Op wie is de verlenging van de beslistermijn van toepassing?
De verlenging van de beslistermijn geldt voor alle al lopende asielaanvragen waar op 27 september 2022 nog niet was beslist en waarvoor de beslistermijn op die datum nog niet was verlopen. Daarnaast geldt de verlenging voor alle nieuwe asielaanvragen die tot 1 januari 2023 worden ingediend. Niet uitgesloten wordt dat de verlengingsmaatregel na 1 januari 2023 wordt verlengd. Daarover valt kort voor de jaarwisseling een beslissing.

Voor sommige asielzoekers gold al een langere beslistermijn dan 6 maanden. Zo wordt over asielaanvragen van Oekraïners en andere personen die uit Oekraïne gevlucht zijn pas beslist als de Tijdelijke Beschermingsmaatregel van de EU wordt beëindigd (zie het blog ‘Oekraïners moeten toch asiel aanvragen’). Voor Russische dienstplichtigen geldt sinds juli 2022 een besluitmoratorium, waardoor de beslistermijn voor deze groep met een jaar tot ten hoogste 21 maanden wordt verlengd. In een individuele zaak kan de beslistermijn bovendien verlengd worden vanwege de complexiteit van de zaak of vertraging veroorzaakt door de asielzoeker.

Uitstel van dwangsomprocedures
De staatssecretaris schreef dat de verlenging van de beslistermijn is bedoeld om op korte termijn rust te brengen binnen de IND. Er kunnen zo immers minder procedures worden gevoerd tegen het feit dat de IND niet binnen de wettelijke termijn heeft beslist over de asielaanvraag. In zo’n procedure vraagt de asielzoeker de IND na ommekomst van de beslistermijn om alsnog binnen twee weken over het asielverzoek te beslissen (een ingebrekestelling). Doet de IND dat niet, dan kan de asielzoeker naar de rechter stappen en deze verzoeken een nieuwe termijn te stellen en een dwangsom op te leggen voor het geval de IND deze termijn niet haalt (zie voor een uitgebreidere uitleg van deze procedure het blog ‘De kosten van lange asielprocedures’). Deze procedure kost de IND mankracht. Daarnaast kost het de Nederlandse overheid veel geld. In 2020 moest de Nederlandse overheid een miljoen euro per week aan dwangsommen uitkeren aan asielzoekers. Door de verlenging van de beslistermijn kan een asielzoeker pas na verloop van 15 maanden (in plaats van na zes maanden) de beslissing in een aparte procedure afdwingen.

De hoge dwangsombedragen waren reden om in 2020 de mogelijkheid voor asielzoekers om dwangsommen te vragen vanwege de overschrijding van de beslistermijn op te schorten (zie het blog ‘Rechtsbijstand voor asielzoekers blijft, dwangsommen verdwijnen’). Bovendien werd in 2021 een wetsvoorstel ingediend om in alle vreemdelingenzaken (asiel en niet-asiel) de dwangsomprocedure af te schaffen. In juli 2022 oordeelde de Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State echter dat het Europese recht vereist dat een asielzoeker een tijdige beslissing in een asielprocedure kan afdwingen. De vreemdeling heeft recht op een effectief rechtsmiddel. De Afdeling vindt het daarvoor noodzakelijk dat de rechter op verzoek van de asielzoeker een termijn en een dwangsom kan stellen. De opschorting van de mogelijkheid bij de rechter bij overschrijding van de beslistermijn in de asielprocedure een termijn en een dwangsom te vragen, was volgens de Afdeling daarom in strijd met het Europese recht. De wet die de opschorting van de dwangsommen regelt, moet daarom buiten toepassing gelaten worden. Deze uitspraak leidt er waarschijnlijk toe dat asielzoekers weer dwangsomprocedures zullen starten bij overschrijding van de beslistermijn.

Langdurige asielprocedures
Het is niet de bedoeling dat de verlenging van de beslistermijn ook leidt tot langere asielprocedures. ‘De intentie van de IND blijft om zo snel mogelijk tot een beslissing te komen’. De verlenging moet asielzoekers wel enige duidelijkheid geven over de termijn waarbinnen ze een beslissing kunnen verwachten. Feit blijft dat asielzoekers langdurig moeten wachten op een beslissing over hun asielaanvraag. Dat heeft ingrijpende gevolgen voor zowel de asielzoeker als de staat. Hierover schreven we in 2020 al het blog Wat zijn de gevolgen van langdurige asielprocedures voor asielzoekers? en het blog ‘De kosten van lange asielprocedures’.