Op 3 november jl. zijn zeker 24 migranten bij een bootongeluk omgekomen in de Zwarte Zee. Zij waren op weg van Turkije naar Europa. Migranten kiezen steeds vaker voor deze ‘Zwarte Zee route’ in plaats van de ‘Centraal-Mediterrane Route’. Wat betekent dit?
Door Theodore Baird
Maandag 3 november 2014 zonk een kleine rondvaartboot voor toeristen ‘Torun’ (‘Kleinkind’) in de Zwarte Zee, nabij de ingang naar de Bosporus. Het bootje was met zo’n veertig mensen zwaar overladen. Het ongeluk kostte ten minste 24 mensen, vooral kinderen, uit Afghanistan en Syrië het leven.
De autoriteiten in Istanbul meldden dat de boot maandagochtend vroeg een noodsignaal had afgegeven, waarop de kustwacht in actie kwam. Hierover bestaat echter onduidelijkheid. Volgens enkele lokale vissers werd het noodsignaal door de kustwacht helemaal niet beantwoord. Volgens andere vissers is de kustwacht echter wel degelijk naar het gebied afgevaren, maar hebben zij boot noch drenkelingen aangetroffen. Uiteindelijk zou pas een tweede team van de kustwacht de lichamen hebben ontdekt. Maatschappelijke organisaties en de media spreken over nalatigheid en inmiddels is Multici Der, een non-gouvernementele vluchtelingenorganisatie, een onderzoek naar de hulpverlening gestart.
Op het moment dat de reddingswerkers het half gezonken bootje aantroffen, zagen ze drijvende reddingsvesten. Vermoedelijk waren veel kinderen te klein voor een zwemvest, waardoor ze onmiddellijk verdronken. Zeven mensen werden gered door de opsporings- en reddingsteams en de rest wordt nog altijd vermist. Het ongeval is veroorzaakt door overbelasting, slechte weersomstandigheden of een botsing met een ander schip (de kleine Torun had geen verlichting en was moeilijk te zien in de donkere ochtend).
De opvarenden waren waarschijnlijk vanaf een voorstad van Istanbul op weg naar Bulgarije of Roemenië. Ze betaalden zo’n 7000 euro aan mensensmokkelaars om via deze route naar Europa te reizen. Inmiddels zijn twee mensen aangehouden die worden verdacht van mensensmokkel.
De Zwarte Zee route
De zogeheten ‘Centraal-Mediterrane Route’ is de meest gebruikte route voor migranten om Europa te bereiken. Migranten reizen van Libië en Tunesië naar Malta, Sicilië en Lampedusa. Zie over migratie via de ‘Centraal-Mediterrane Route’ het blog: EU-grensdoden. Om controles aan de Griekse en Bulgaarse land- en zeegrenzen te omzeilen, vertrekken migranten voor hun bestemmingen aan de kust van Bulgarije en Roemenië echter steeds vaker vanaf de Zee van Marmara en de Bosporus in de Zwarte Zee.
Frontex, een agentschap van de EU, die tot doel heeft om tot een gemeenschappelijke bewaking van de buitengrenzen van de Europese Unie te komen, meldde dat tussen 2009-2012 slechts twee migranten op de ‘Zwarte Zee Route’ zijn aangehouden. Dit aantal is in 2013 gestegen naar 148 migranten. Hoewel Frontex bootongelukken zoals met de Torun als incidenten beschouwt, zijn het belangrijke indicatoren voor de veranderende geopolitiek van het grensbeheer in Zuidoost-Europa en de Zwarte Zee.
De geopolitiek van de huidige migratie in de Zwarte Zee
Tot tien jaar terug speelden klimatologische en geologische veranderingen in de regio nog een belangrijke rol in migratie rondom de Zwarte Zee. Nu wordt migratie vooral veroorzaakt door geopolitieke gebeurtenissen. De massale migraties na de Eerste en Tweede Wereldoorlog, de ineenstorting van de Sovjet-Unie, het conflict op de Balkan in de jaren 1990 en het voortdurende conflict in de Kaukasus, de Oekraïne en Turkije hebben allemaal bijgedragen aan bevolkingsmigraties in de regio.
Tegelijkertijd is de Zwarte Zee van groot politiek-strategisch belang, zoals de recente gebeurtenissen in de Krim laten zien. Ook economisch heeft het gebied een spilfunctie. De Bosporus is een van ’s werelds drukste waterwegen en cruciaal voor Russische olie en NAVO-oorlogsschepen. Hierdoor is de Zwarte Zee zeer gevaarlijk voor migratie; ongelukken komen regelmatig voor. Gelet op de huidige geopolitieke spanningen vallen incidenten ook in de nabije toekomst niet uit te sluiten.
Mensensmokkel
Kenmerkend voor de mensensmokkel in de Marmara of de Zwarte Zee kust in de buurt van Istanbul is dat migranten wordt wijsgemaakt dat ze in de Middellandse Zee of de Egeïsche Zee zijn. In werkelijkheid zijn ze overgebracht naar een nabijgelegen eiland op Turks grondgebied. Smokkelaars verdwijnen uit beeld wanneer ze het geld binnen hebben en laten de migranten aan hun lot over. Volgens onbevestigde bronnen hebben migranten op de Torun vóór hun vertrek betaald, maar in meer professionele operaties betalen migranten de smokkelaars pas wanneer zij hun bestemming hebben bereikt.
Een andere tactiek bij mensensmokkel die veel gebruikt wordt in de Egeïsche Zee is overplaatsing naar een groter schip: migranten varen in kleine bootjes langs de kust en worden met een groter schip naar Griekenland of Italië gebracht. Dit was waarschijnlijk ook de bedoeling met de migranten aan boord van de Torun.
Wat nu?
In het maatschappelijk debat is beweerd dat zoek- en reddingsoperaties zoals de onlangs beëindigde Mare Nostrum, migraties aantrekt vanwege de hulp en opvang die worden geboden. Maar de situatie in de Zwarte Zee, waar dergelijke reddingsoperaties niet actief zijn, laat zien dat migranten zich hierdoor niet laten leiden.
Met het huidige conflict in Syrië en de grote populatie ontheemde Syriërs in Turkije kan meer migratie over zee naar Europa worden verwacht en dus waarschijnlijk ook meer bootongelukken. Zuidoost-Europese landen lijken onvoldoende in staat om deze migranten te helpen en op te vangen. De tragedie van de Torun roept nieuwe vragen op over de relatie tussen mensenrechten, migratie in Turkije en de geopolitieke strijd in de regio van de Zwarte Zee.
