Nederland hanteert een lijst van veilige landen van herkomst van asielzoekers. Het uitgangspunt is dat asielzoekers uit zo’n land geen gevaar lopen en daarom niet in aanmerking komen voor asiel. Onlangs zijn nieuwe landen op de Nederlandse lijst geplaatst. Sommige daarvan gelden gedeeltelijk als veilig, of zijn alleen onveilig voor bepaalde minderheidsgroepen. Hoe zit dat?
Door Pieter Boeles
Het begrip “veilig land van herkomst” is vastgelegd in het asielsysteem van de Europese Unie, met name in artikel 36 van de Procedurerichtlijn en de bijlage I daarbij. Het is de bedoeling dat er een EU-verordening komt waarin uniform en bindend voor de hele Unie een lijst van veilige landen van herkomst wordt vastgesteld. Op dit moment is het echter nog aan de individuele lidstaten om dergelijke lijsten vast te stellen. De Nederlandse lijst is te vinden in bijlage 13 bij het Voorschrift Vreemdelingen (VV). De Raad van State heeft onlangs in een principiële uitspraak beslist dat Albanië terecht op die lijst is geplaatst.
Wanneer mag een land als ‘veilig’ worden aangemerkt?
Volgens de geldende Europese omschrijving is van zo’n veilig land sprake wanneer vervolging duurzaam niet voorkomt. Daarnaast mag geen sprake zijn van foltering, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing of bedreiging door willekeurig geweld in het kader van een internationaal of intern gewapend conflict. Bij de beoordeling of een land veilig is, wordt rekening gehouden met omstandigheden die maken dat de inwoners van dat land bescherming kunnen krijgen tegen vervolging of mishandeling. Er wordt bijvoorbeeld gekeken naar de wet- en regelgeving in het land van herkomst en naar de naleving van mensenrechtenverdragen. Daarnaast is van belang of inwoners van het betreffende land naar de rechter kunnen wanneer zij het slachtoffer worden van mensenrechtenschendingen (zie art. 3.37f Voorschrift Vreemdelingen). De Europese Commissie is van oordeel dat Albanië, Bosnië en Herzegovina, de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië, Kosovo, Montenegro en Servië veilige landen van herkomst zijn. De belangrijkste redenen om deze landen als veilig aan te merken zijn:
- Op Kosovo na hebben deze landen het Vluchtelingenverdrag en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden (EVRM) geratificeerd.
- Inwoners van de westelijke Balkanlanden zijn vrijgesteld van de visumplicht voor de Europese Unie. In het geval van Kosovo geldt een versoepeld regime wat betreft de visumplicht.
- Albanië, Macedonië, Montenegro en Servië zijn formeel kandidaat-lidstaten voor de EU. De Europese Commissie beoordeelt jaarlijks de voortgang die deze landen maken, onder andere ten aanzien van de mensenrechtensituatie en de bescherming van minderheden.
- Andere lidstaten, waaronder België, Denemarken, Luxemburg, Oostenrijk en het Verenigd Koninkrijk, alsmede Noorwegen en Zwitserland hebben deze landen ook aangeduid als veilig land van herkomst.
Het is niet altijd eenvoudig vast te stellen dat een land veilig is, vooral wanneer er vragen zijn omtrent de positie van minderheden of omtrent gedeelten van het land waar een gewapend conflict heerst.
Om welke landen gaat het?
Om te beginnen zijn er de lidstaten van de Europese Unie samen met Noorwegen, IJsland en Liechtenstein, die op voorhand aangemerkt zijn als veilig. Op de Nederlandse lijst staan verder nog 26 individuele landen. Als men zou proberen die landen ruwweg in categorieën te verdelen, ziet men ten eerste enkele grote rijke ‘westerse” landen (Canada, Australië, Nieuw-Zeeland, Japan, Verenigde Staten). Dan is er Zwitserland vergezeld van enkele eveneens aan de EU grenzende dwergstaatjes (Andorra, Monaco, San Marino, Vaticaanstad). Voorts ziet men een aantal Balkanstaten (Albanië, Bosnië-Herzegovina, Kosovo, Macedonië, Montenegro, Servië). Ook Georgië en Oekraïne staan op de lijst. Daarnaast kan een aantal Noord-Afrikaanse landen (Algerije, Marokko, Tunesië) en West-Afrikaanse landen (Ghana, Senegal) worden aangetroffen. Ten slotte bevat de lijst nog drie zeer uiteenlopende landen, namelijk India, Jamaica en Mongolië.
Om hoeveel asielzoekers gaat het?
In de top tien van landen van herkomst van asielzoekers van de afgelopen 12 maanden zijn diverse veilige landen van herkomst te vinden. Albanië (2018 asielzoekers), Servië (988 asielzoekers), Oekraïne (604 asielzoekers) en Kosovo (562 asielzoekers) staan respectievelijk op de zesde, achtste, negende en tiende plaats. In september 2016 waren Marokko en Algerije met 283 en 224 asielzoekers zelfs de grootste landen van herkomst (tegenover bijvoorbeeld 91 asielzoekers uit Syrië).
Wat zijn de gevolgen voor asielzoekers uit veilige landen?
Wanneer een land van herkomst op de lijst staat, geldt een algemeen rechtsvermoeden dat vreemdelingen uit dat land geen asielbescherming nodig hebben. Het is dan voor de asielzoeker bijzonder moeilijk om desondanks te bewijzen dat in zijn individuele geval wel degelijk een gevaarlijke situatie bestaat. Wel kan hij mogelijk met succes aanvoeren dat de algemene veiligheidssituatie is verslechterd sinds het moment waarop het land op de lijst was geplaatst. Want ook nadat de staatssecretaris een land als veilig land van herkomst heeft aangewezen, moet hij de situatie in dat land regelmatig opnieuw onderzoeken.
Asielzoekers uit veilige landen van herkomst krijgen minder tijd en gelegenheid om hun asielrelaas uit de doeken te doen en te onderbouwen dan andere asielzoekers. Hun asielverzoeken worden namelijk met voorrang behandeld en meestal in een verkorte procedure afgewezen. Deze verkorte procedure wordt ook spoor 2 genoemd (zie verblijfblog 30 november 2015). Het verschil met de gewone asielprocedure is dat asielzoekers in spoor 2 geen rust- en voorbereidingstermijn krijgen en maar één asielgehoor met de IND hebben (in plaats van een eerste en nader gehoor). De aanvraag wordt kennelijk ongegrond verklaard (zie art. 30b Vw 2000). In het asielgehoor kan hij dit proberen te weerleggen. Als zijn aanvraag daarna ongegrond wordt verklaard, betekent dit dat de asielzoeker geen vertrektermijn krijgt en aan hem een inreisverbod van twee jaar kan worden opgelegd. Ook krijgen mensen uit veilige landen van herkomst geen aanvullende terugkeerondersteuning.
Kunnen asielzoekers tegen deze beslissing in beroep?
Asielzoekers uit veilige landen van herkomst kunnen tegen de afwijzing van hun asielaanvraag in beroep bij de rechter. Zij kunnen dan betogen dat hun land ten onrechte door de Staatssecretaris op de lijst van veilige landen van herkomst is geplaatst. Dat heeft de Raad van State in een uitspraak van 14 september 2016 beslist. Dat is wel een veelomvattende procedure, omdat de rechter moet nagaan of de Staatssecretaris de juridische en feitelijke situatie in het land voldoende heeft onderzocht en acht heeft geslagen op de algemene politieke omstandigheden. De Staatssecretaris moet zijn bevindingen baseren op een reeks van informatiebronnen. Daaruit moet blijken dat er in dat regelgeving is die vervolging, foltering, onmenselijke of vernederende behandeling of bestraffing verbiedt en die het voor de autoriteiten van dat land mogelijk maakt om hiertegen bescherming te bieden (de juridische situatie). Ook moet daaruit blijken dat die wet- en regelgeving in de praktijk wordt toegepast en dat bescherming dus ook feitelijk wordt geboden (de feitelijke situatie).
Kan een land ook gedeeltelijk veilig zijn?
Een land kan in sommige gevallen ten dele veilig worden verklaard. In een uitvoerige uiteenzetting (“conclusie”) voorafgaande aan de uitspraak van de Raad van State heeft de Advocaat-Generaal Widdershoven gesteld dat de Staatssecretaris een land kan aanmerken als veilig land met uitzondering van vooraf duidelijk identificeerbare (minderheids)groepen, zoals LHBTI of vrouwen. Algerije en Tunesië kunnen bijvoorbeeld worden aangemerkt als veilig land van herkomst, met uitzondering ten aanzien van LHBTI’s. In Algerijnse zaken dient bijzondere aandacht te worden geschonken aan personen die via de media of internet kritiek hebben uitgeoefend op de autoriteiten.
Ook kan de Staatssecretaris een land aanmerken als veilig land, met een geografische beperking voor een onveilig deel van dat land, maar alleen als een duidelijke scheidslijn kan worden aangebracht tussen het veilige en het niet-veilige deel. Of de Raad van State de criteria van de advocaat-generaal overneemt is nog niet duidelijk. Inmiddels heeft de Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie na kennisneming van de uitspraak van de Raad van State een beoordeling gepubliceerd van de veiligheid van een aantal landen waarvoor dit nog niet was geschied, de z.g. derde tranche. Die landen staan nu op de lijst. Georgië en Oekranië kunnen worden aangemerkt als veilig land van herkomst, met uitzondering van de gebieden die niet onder de effectieve controle van de centrale autoriteiten staan. In het licht van de uitzonderlijke situatie in Turkije ten gevolge van de nasleep van de mislukte couppoging van 15 juli jl. heeft het kabinet besloten de beoordeling van de aanmerking van Turkije als veilig land van herkomst tot nader order aan te houden.
