Asielzoekers verblijven vaak lang in Nederland. Zij bouwen hier een leven op, hun kinderen gaan naar school. In de politieke discussie over migratie, zoals rondom het kinderpardon, wordt vaak naar voren gebracht dat asielprocedures sneller zouden moeten verlopen, om daarmee te voorkomen dat vreemdelingen zonder recht op verblijf in Nederland geworteld raken. In hoeverre is een versnelling van de asielprocedure mogelijk?
Door Marcelle Reneman
Hoe verloopt de Nederlandse asielprocedure?
De standaardprocedure (de algemene asielprocedure, ook wel AA-procedure genoemd) duurt acht dagen. Daarmee is de Nederlandse asielprocedure een van de snelste en meest efficiënte asielprocedures ter wereld (zie ook het blog: Herziene Procedurerichtlijn: is de Algemene Asielprocedure een versnelde procedure?). Voorafgaand aan de algemene procedure krijgen asielzoekers zes dagen de tijd om zich op deze procedure voor te bereiden. Zij krijgen in deze rust- en voorbereidingstermijn informatie over de asielprocedure van VluchtelingenWerk Nederland, ondergaan een medisch onderzoek om te kijken of zij in staat zijn tot een interview met de IND en spreken hun advocaat. De IND onderzoekt in diezelfde tijd de documenten van de asielzoeker en checkt in een database of de asielzoeker al in een andere Europese lidstaat is geweest of asiel heeft aangevraagd.
In de algemene asielprocedure wordt een strak schema gevolgd, waarin om en om een dag voor de IND en voor de advocaat van de asielzoeker is gereserveerd. De procedure begint met een gehoor met de IND over de identiteit, nationaliteit en reisroute van de asielzoeker (dag 1). Hierna, op dag 2, ziet de asielzoeker zijn advocaat om het rapport van dit gehoor door te nemen, eventueel correcties en aanvullingen in te dienen en zich voor te bereiden op het gehoor over zijn asielmotieven (het nader gehoor). Het nader gehoor vindt plaats op dag 3. Op dag 4 bespreekt de asielzoeker het rapport van het nader gehoor met zijn advocaat en maakt opnieuw (indien nodig) correcties en aanvullingen. Hierna is het aan de IND om een beslissing te nemen. De IND kan de asielaanvraag inwilligen, een brief sturen naar de advocaat van de asielzoeker dat de aanvraag zal worden afgewezen (het voornemen) of de asielzoeker doorsturen naar de verlengde asielprocedure omdat hij niet zorgvuldig binnen acht dagen over het asielverzoek kan beslissen (dag 5). Als de IND een voornemen tot afwijzing van het asielverzoek heeft uitgebracht, krijgt de advocaat van de asielzoeker de mogelijkheid hierop te reageren (op dag 6) in een zogenoemde zienswijze. De IND beslist vervolgens op dag 7 of 8 op het asielverzoek (zie ook het blog: Herziene Procedurerichtlijn: is de Algemene Asielprocedure een versnelde procedure? en Regeerakkoord: beperking rechtsbijstand aan asielzoekers).
Wanneer een asielzoeker naar de verlengde asielprocedure is doorgestuurd, heeft de IND zes maanden (vanaf het moment waarop het asielverzoek is ingediend) om op het verzoek te beslissen. Vaak neemt de IND in die periode een extra gehoor af of doet deze nader onderzoek in de asielzaak. Asielzaken waarin over het algemeen weinig onderzoek nodig is, worden juist in een vereenvoudigde en daarmee snellere procedure afgedaan. Asielzaken, waarin de IND van mening is dat een ander EU lidstaat verantwoordelijk is voor het asielverzoek (zogenaamde Dublin zaken, zie ook het blog Interstatelijk vertrouwen in het Dublinsysteem) en zaken van asielzoekers die uit landen komen die als veilig worden beschouwd, komen in een speciaal traject (een zogenaamd spoor, zie ook het blog Wat zijn veilige landen van herkomst?).
Waarom duurt het toch lang voordat asielzoekers een beslissing krijgen?
Ondanks dat de asielprocedure snel verloopt, moesten asielzoeker de afgelopen jaren toch vaak lang wachten tot dat zij een besluit over hun asielverzoek kregen. In de periode van hoge asielinstroom in 2015 (43.093 asielaanvragen) liepen de wachttijden voor asielzoekers flink op. Dit betekende dat asielzoekers vaak maanden, soms wel een jaar moesten wachten voordat zij aan de algemene asielprocedure konden beginnen. Het was dus niet zozeer de asielprocedure die lang duurde, maar veeleer de wachttijd voordat de asielprocedure begon. De Staatssecretaris van Veiligheid en Justitie heeft toen zelfs besloten de termijn waarbinnen de IND een besluit moest nemen over de asielaanvraag (inclusief wachttijd) te verlengen van 6 naar 15 maanden. Deze maatregel werd in januari 2017 weer terug gedraaid, omdat de asielinstroom was afgenomen. In 2015 introduceerde de Staatssecretaris een mogelijkheid om asielzoekers met een grote kans op asiel in een versnelde asielprocedure een verblijfsvergunning te verlenen. De IND kan alleen van die mogelijkheid gebruikmaken, als de regering daartoe een besluit neemt. De regering heeft dit echter nooit gedaan, omdat zij vreesde dat dit aanzuigende werking zou hebben.
De instroom van asielzoekers in Nederland ligt inmiddels weer een stuk lager: 14.716 eerste asielaanvragen in 2017 en 20.353 in 2018. Sinds de zomer van 2018 is het aantal asielaanvragen weer gestegen ‘als gevolg van een toename van de asielmigratie via Griekenland’, waar de IND niet op had gerekend. Hierdoor zijn de wachttijden nu opnieuw toegenomen. In januari 2018 waarschuwde VluchtelingenWerk Nederland al voor verstopping van de asielprocedure. De NOS meldde in januari 2019 dat de wachttijd voordat een asielzoeker gemiddeld 46 weken bedroeg. Vooral asielzoekers die in de verlengde asielprocedure terechtkomen, moeten lang wachten op een beslissing. De IND wijdt dit aan een tekort aan capaciteit. Volgens sommige asieladvocaten laat de IND de wachttijden van kansrijke asielzoekers oplopen om asielzoekers te ontmoedigen naar Nederland te komen. De Staatssecretaris heeft dit ontkend. Er zijn veel nieuwe IND-medewerkers aangenomen, maar die moeten eerst worden ingewerkt voor zij volledig inzetbaar zijn. Zaken van asielzoekers uit veilige landen van herkomst en Dublinzaken worden wel nog steeds binnen 2-4 weken afgedaan. ‘Dat prioriteit wordt gegeven aan deze kansarme asielaanvragen [..] is om te voorkomen dat deze aanvragen de Nederlandse asielprocedure nog meer dan thans belasten en verstoppen’.
Programma flexibilisering asielketen
De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid werkt aan een ‘Programma Flexibilisering Asielketen’. Het doel van dit programma is dat sneller wordt beslist op asielverzoeken en het stapelen van asielverzoeken wordt voorkomen. Het lijkt vooral te gaan om logistieke maatregelen, die tot doel hebben asielprocedures sneller te laten verlopen. Het identificatie- en registratieproces van de Nationale Politie wordt versneld. Daarnaast is de staatssecretaris van plan ‘Gemeenschappelijke Vreemdelingenlocaties (GVL’s) te ontwikkelen, waar ketenpartners gezamenlijk worden gehuisvest en in samenhang meerdere fasen in het asielproces effectiever, zorgvuldig en tijdig kunnen uitvoeren’. Ook worden maatregelen genomen om tweede en volgende asielprocedures te versnellen. Zo wordt het mogelijk gemaakt om een asielzoeker die een (kansloze) tweede of volgende asielaanvraag indient niet te horen over zijn asielaanvraag. Nu al kunnen tweede en volgende asielaanvragen binnen drie dagen worden afgewezen.
Conclusie
De asielprocedure verloopt in Nederland al heel snel, vooral als het gaat om de algemene asielprocedure en de speciale sporen voor Dublinzaken en voor asielzoekers uit veilige landen van herkomst. Toch moeten asielzoekers vaak lang op een besluit over hun asielaanvraag wachten door lange wachttijden voorafgaand aan de asielprocedure. De staatssecretaris probeert deze situatie te verbeteren door verhoging van de capaciteit van de IND en logistieke maatregelen.
