Op 27 februari jl. werd de eerste Nederlandse coronapatiënt vastgesteld. Europese landen nemen verschillende maatregelen om verdere verspreiding van de ziekte te voorkomen, zowel aan de binnen- als de buitengrenzen van het Schengengebied. Kunnen mensen die (mogelijk) ziek zijn, de toegang worden geweigerd? En mogen in het Schengengebied buurlanden hun grenzen sluiten?
Door Evelien Brouwer
Inleiding
Sinds de eerste uitbraak van het coronavirus in China eind december 2019, heeft de ziekte zich geleidelijk verspreid over andere delen van de wereld. Door zowel nationale autoriteiten als luchtvaartmaatschappijen zijn diverse maatregelen genomen om te voorkomen dat besmette of zieke personen tussen verschillende landen reizen. Zo heeft British Airways eind januari besloten met onmiddellijke ingang alle vluchten van en naar China te schrappen. Ook kondigde KLM eind februari aan om in ieder geval tot eind maart alle vluchten van en naar China op te schorten. Diezelfde maand besloten Turkije, Pakistan en Armenië om hun grenzen met Iran te sluiten, nadat in dat land ook meerdere ziektegevallen waren vastgesteld. De mogelijkheden van Europese landen om de toegang tot hun grondgebied op basis van gezondheidsredenen te beperken, verschillen niet alleen naargelang de nationaliteit van de betrokkene, maar ook of het hierbij om controles aan de binnen- of aan de buitengrenzen gaat.
Beperking recht op vrij verkeer en verblijf Unieburgers
Voor Unieburgers en hun gezinsleden geldt op basis van artikel 29 van de Burgerschapsrichtlijn of Richtlijn 2004/38 dat hun recht op vrij verkeer mag worden beperkt wanneer dit nodig is om de eigen onderdanen te beschermen tegen potentieel epidemische of andere infectieziekten of besmettelijke parasitaire ziekten die door de Wereldgezondheidsorganisatie of WHO als zodanig zijn aangewezen. Op deze lijst, die door de WHO regelmatig wordt bijgewerkt, stonden tot eind 2019 bijvoorbeeld het Ebola- en het Zika-virus en ook de eerder bekende versies van het huidige coronavirus, namelijk SARS en MERS-CoV. Daar is eind 2019 dus een waarschuwing van de WHO tegen het nieuwe coronavirus of COVID-19 bij gekomen. Op basis van de Burgerschapsrichtlijn mag wanneer de ziekte pas later dan drie maanden na binnenkomst optreedt, de Unieburger (of diens gezinslid) niet meer worden verwijderd op deze grond. Een lidstaat mag de betrokkene dan nog wel aan een (kosteloos) medisch onderzoek onderwerpen, maar alleen bij ernstige aanwijzingen dat hij of zij aan een dergelijke ziekte lijdt (artikel 8.23 Vb).
Derdelanders en medisch onderzoek bij aanvraag verblijfsvergunning
Ziekte of besmetting met een ziekte is geen weigeringsgrond voor een verblijfsvergunning voor bepaalde of onbepaalde tijd. Wel kan een verblijfsvergunning worden afgewezen als de vreemdeling niet wil meewerken aan een medisch onderzoek bij een aanvraag voor een verblijfsvergunning (bijvoorbeeld in het kader van arbeidsmigratie of gezinshereniging). Het doel hiervan is de bescherming van de volksgezondheid. Dit kan door de betrokkene in quarantaine te plaatsen en/of hem of haar een medische behandeling tegen die ziekte te laten ondergaan (artikel 16 lid 1 sub e Vreemdelingenwet). Op dit moment wordt een verblijfsvergunning alleen geweigerd wanneer een persoon niet akkoord gaat om binnen drie maanden na afgifte van de verblijfsvergunning mee te werken aan een onderzoek naar tuberculose en, indien nodig, een behandeling hiervoor te ondergaan (artikel 3.79 Vb). Op basis van artikel 3.18 Vreemdelingenvoorschrift zijn onderdanen van EER, Australië, Canada, Israël, Verenigde Staten, Japan, Monaco, Nieuw Zeeland, en Suriname vrijgesteld van deze medewerkingsplicht. De reden hiervoor zou zijn omdat in deze landen ‘relatief’ weinig tuberculose voorkomt.
Grenscontroles en toegang voor kort verblijf
Aan de buitengrenzen van het Schengengebied kan de bescherming van de volksgezondheid een reden zijn om derdelanders toegang dan wel een kort verblijf visum te weigeren. De regels inzake de externe grenscontroles en toelating voor kort verblijf van minder dan drie maanden zijn neergelegd in de EU Verordening 2016/399 of Schengengrenscode. Op basis van artikel 6 van deze Verordening, is één van de toegangsvoorwaarden dat men niet wordt beschouwd als een bedreiging voor de volksgezondheid van één van de Schengen staten. Artikel 2 lid 21 van de Schengengrenscode definieert ‘gevaar voor de volksgezondheid’ als elke potentieel epidemische ziekte zoals gedefinieerd in de internationale gezondheidsregeling van de WHO en ‘andere infectieziekten of besmettelijke parasitaire ziekten’. Ook een Schengenvisum, of visum voor kort verblijf, kan op basis van artikel 32 van de Visumcode (recent gewijzigd bij Verordening 2019/1155) op dezelfde grond worden geweigerd. Overigens mogen lidstaten personen alleen de toegang weigeren in verband met een ziekte waarvoor ze ten aanzien van hun eigen burgers ook beschermende maatregelen nemen. Italië, Tsjechië en Griekenland behandelen geen visumaanvragen meer vanuit China. Op 29 januari 2020, publiceert de IND het bericht dat er nog geen reden is om de werkwijze bij MVV dan wel bij kort verblijf visumaanvragen vanuit China aan te passen. Op 31 januari is een nieuw bericht verschenen inzake de werkwijze bij verlenging van visa voor mensen uit China die niet meer op tijd kunnen terugkeren, omdat enkele vliegtuigmaatschappijen niet meer naar China vliegen. Volgens dit bericht hangt de beoordeling of een visum wordt verlengd af van de individuele omstandigheden van de aanvrager, maar leidt de aanwezigheid van het coronavirus zelf ‘niet automatisch tot verlenging van het visum’. Dit zou betekenen dat de Nederlandse overheid mensen die met het coronavirus zijn besmet, mogelijk kan verplichten terug te keren naar China (en dus te reizen), in plaats van deze in Nederland in quarantaine te plaatsen en medisch te laten behandelen.
Schengen en binnengrenscontroles
Op basis van de Schengengrenscode kunnen staten tijdelijk controles aan de binnengrenzen invoeren in het geval van een ernstige bedreiging voor de openbare orde of binnenlandse veiligheid. Zo besloten verschillende staten, met goedkeuring van de Europese Commissie, tot invoering van de binnengrenscontroles in het kader van grootschalige evenementen zoals voetbalwedstrijden of bijeenkomsten van regeringsleiders, maar ook in reactie op de komst van grote aantallen asielzoekers in 2015 en 2016. Tsjechië besloot op 9 maart willekeurige binnengrenscontroles uit te voeren. In reactie op de uitbraak van de ziekte in Italië in februari 2020, kondigde buurland Oostenrijk aan extra te controleren op (vermoedelijk) zieke treinreizigers vanuit Italië, zonder hierbij gebruik te maken van de formele herinvoering van grenscontroles. Volgens de Europese Commissie, in een verklaring van 24 februari 2020, is het aan de Schengenstaten of zij de grenscontroles willen invoeren naar aanleiding van het coronavirus. Grensrestricties zouden echter alleen mogen plaatsvinden op basis van een uitgebreide risico-analyse en wetenschappelijk advies, aldus de Commissie. In hun conclusies van 13 februari 2020 stellen de EU Ministers van gezondheid dat de effectiviteit van de al genomen nationale maatregelen aan de grens en grensdoorlatingspunten ter bescherming van de volksgezondheid kan worden verbeterd door verdere coördinatie met de overige lidstaten, de Commissie en de WHO.
Conclusie
Een (vermoeden van) besmetting met het coronavirus kan een reden zijn om derdelanders die met een MVV binnenkomen, te verplichten een medisch onderzoek te ondergaan op basis waarvan zij ook in quarantaine kunnen worden gezet. Aan de buitengrenzen van Schengen, kan een derdelander wanneer deze wordt beschouwd als een mogelijk gevaar voor de volksgezondheid, wegens mogelijke besmetting met het coronavirus, toegang dan wel een kort verblijf visum worden geweigerd. Ook het verblijf van Unieburgers en hun gezinsleden kan bij vermoeden van besmetting met het coronavirus worden beperkt, echter mogen zij niet meer worden uitgezet wanneer de ziekte zich pas openbaart nadat zij al drie maanden in het gastland verblijven. Een aantal Europese landen heeft begin 2020 tijdelijk besloten geen visa af te geven voor mensen uit China. De IND heeft het visumbeleid ten aanzien van China nog niet gewijzigd. Wel geeft de IND aan dat aanvragen tot visaverlenging van Chinezen die niet terug kunnen reizen vanwege de opgeschorte vluchten, per geval zullen worden beoordeeld. Besmetting met het coronavirus zou echter niet automatisch tot verlenging van het visum leiden. Tot nu toe zijn de meeste Europese staten terughoudend wat betreft de invoering van binnengrenscontroles om de verspreiding van de ziekte in het Schengengebied tegen te gaan.
