Verkiezingen 2023: Internationale dimensie van het asielbeleid

Verblijfblog bespreekt net als in 2021 en 2017 de migratie- en integratieparagrafen van de verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen in de Tweede Kamer. In de verkiezingsdossiers zijn de programma’s sinds 2006 met elkaar vergeleken. In dit tweede blog van deze nieuwe serie over de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 staat de internationale dimensie van het asielbeleid centraal.

Door Fadi Fahad

In dit blog worden de plannen van de partijen over de internationale dimensie van het asielbeleid besproken. De plannen hebben in essentie met elkaar gemeen dat zij gaan over het grensbeleid van de EU en de toegankelijkheid van het Europese grondgebied. De visies daarop tussen de partijen verschillen enorm. In de eerste plaats acht een aantal partijen zoals Volt en D66 het van belang dat er in Europees verband nauwer wordt samengewerkt wat het asielbeleid betreft. Andere partijen zoals de VVD zouden juist graag een opt-out willen bedingen wat migratieafspraken betreft. Naast de afspraken binnen de Unie, zijn er de afgelopen jaren ook ‘deals’ gesloten met derde landen. Tot op zekere hoogte zien alle partijen, behalve de Partij voor de Dieren, daar brood in. Verder komen de standpunten van de partijen ten aanzien van pushbacks en het mandaat van Frontex ter sprake. Tot slot komt in dit Verkiezingsblog de criminalisering van hulpverlening aan migranten bij de buitengrens aan bod.

Disclaimer
In deze serie over de komende Tweede Kamerverkiezingen is om praktische redenen besloten om alleen Kamerfracties met minimaal twee zetels te onderzoeken. Daarnaast worden GL-PvdA en NSC gelet op de hoge zetelpeilingen ook meegenomen. Dat betekent dat de verkiezingsprogramma’s van veertien partijen onder de loep zullen worden genomen. Op DENK na zijn op het moment van schrijven van dit blog alle conceptverkiezingsprogramma’s bekendgemaakt. Daarnaast heeft NSC tot op heden alleen een basisdocument met initiatieven ‘als startpunt van de partij’ gepubliceerd. De volgende partijen maken dus onderdeel uit van deze serie: VVD, D66, PVV, CDA, SP, PvdD, CU, FvD, BBB, SGP, DENK, Volt, GL-PvdA en NSC.

Overzicht van de plannen
Onderstaande tabel bevat een overzicht van alle plannen met betrekking tot het Nederlandse asielbeleid van de partijen sinds 2010. Een overzicht sinds 2006 vindt u hier. Daarbij moet worden aangetekend dat in het eerdere Verblijfblogonderzoek over de verkiezingen van 2010 tot en met 2017 niet alle partijen zijn meegenomen, maar we ons beperkten tot CDA, D66, GroenLinks, PvdA, PVV, VVD en SP. Onder de tabel wordt een aantal plannen in detail besproken en met elkaar vergeleken.

Het Vluchtelingenverdrag en Europese samenwerking
Het recht op een verblijfsvergunning ontlenen asielzoekers in Nederland aan het Vluchtelingenverdrag van 1951, het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de EU Kwalificatierichtlijn. Mensen die erin slagen aan te tonen in het land van herkomst vervolging te vrezen (verdragsvluchtelingen) of bij uitzetting een reëel risico lopen op ernstige schade (subsidiaire bescherming) hebben in principe recht op bescherming. Momenteel wordt in Nederland praktisch geen onderscheid gemaakt tussen vluchtelingenstatus en subsidiaire bescherming. Een aantal partijen wil daar echter verandering in brengen, lees daarvoor ons eerste verkiezingsblog over het Nederlandse asielbeleid.

In nagenoeg ieder verkiezingsprogramma zijn plannen opgenomen over het migratiebeleid van de EU en het Vluchtelingenverdrag. De visie daarop verschilt enorm per partij. Zo pleit een aantal partijen voor meer harmonisatie van het internationale migratiebeleid, terwijl anderzijds juist wordt voorgesteld om het Vluchtelingenverdrag op te zeggen. Om te beginnen ondersteunt Volt een Europees Asiel- en Migratiepact. Daarin moet in ieder geval solidariteit tussen lidstaten worden verplicht in het opvangen van asielzoekers en een gezamenlijke controle van de Europese buitengrenzen worden geregeld. D66 acht nieuw beleid niet nodig maar wil  bestaande EU-wetgeving over opvang en procedures ‘handhaven en harmoniseren’. De gedachte is dat asielzoekers hierdoor in alle EU-landen een gelijke kans hebben op een verblijfsvergunning. ChristenUnie wil een nieuw Europees migratiebeleid dat ‘stevig is ingebed in het internationale recht en de rechten van de mens respecteert’. Uniek in het programma van de CU is het plan om buiten Europees grondgebied aanmeldmogelijkheden te faciliteren voor het aanvragen van asiel.

Aan de andere kant van het spectrum bevinden zich de BBB, Forum voor Democratie, SGP en de VVD. Bij een volgende herziening van het EU-verdrag wil de VVD een opt-out voor afspraken op het gebied van asiel en migratie bedingen. Althans, enkel indien het ‘tot een overloop van asielzoekers’ mocht komen. BBB deelt de wens voor een opt-out en overweegt daarnaast dat het Vluchtelingenverdrag uit 1951 zeer gedateerd is en ‘nooit bedoeld [is]voor de enorme aantallen zoals we die nu kennen’ . Ook NSC overweegt een ‘opt out’ indien het niet lukt om tot ‘goede regelgeving te komen die werkt.’ SGP vindt dat verdragen die ‘migratie als mensenrecht presenteren’, niet moeten worden ondertekend door Nederland. Het Vluchtelingenverdrag moet volgens BBB daarom worden vernieuwd of opgezegd. Forum en de PVV willen ieder internationaal verdrag dat ‘ons immigratie- en asielbeleid belemmert’ opzeggen. NSC geeft aan de mogelijkheden hiertoe eerst nog te willen onderzoeken.

Migratieafspraken met derde landen
De afgelopen jaren is door de EU een reeks overeenkomsten gesloten met landen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten ter uitbesteding van grensbewaking in ruil voor geld en handelsvoordelen. Meest recentelijk maakte Mark Rutte samen met Italiaanse collega Giorgia Meloni en Commissievoorzitter Ursula Von der Leyen afspraken met Tunesische president Kaïs Saied om ‘grip te krijgen op de strijd tegen irreguliere migratie’. Human Rights Watch concludeerde in een rapport dat de Tunesische autoriteiten verantwoordelijk zijn voor systematische mishandelingen van zwarte Afrikaanse migranten. De afgelopen maanden is een overvloed aan beeldmateriaal opgedoken waarin te zien is hoeveel migranten in de woestijn worden achtergelaten zonder water, voedsel of onderdak.

Het merendeel van de partijen neemt in het verkiezingsprogramma een standpunt in over het al dan niet maken van afspraken met derde landen over het grensbeleid. GL-PvdA is onder voorwaarden bereid tot migratieafspraken, bijvoorbeeld wanneer dat nodig is om vluchtelingen in buurlanden beter te beschermen en om terugkeerafspraken te maken. GL-PvdA is alleen tot zulke afspraken bereid als vluchtelingen in deze landen veilig zijn, hun mensenrechten worden gerespecteerd en zij een bestaan kunnen opbouwen. DENK sluit zich hierbij aan en stelt ‘menswaardige migratiedeals’ voor. De afspraken met Tunesië gaan van tafel als het aan GL-PvdA ligt. De PvdD neemt een ander standpunt in: ‘Nederland betaalt niet langer mee aan de deals en zet zich actief in voor opzegging van deals met landen zoals Turkije, Tunesië, Libië en Niger. Er komen ook geen nieuwe migratiedeals.’ Het CDA vindt het maken van afspraken met landen aan de Europese buitengrens juist ‘noodzakelijk’ om irreguliere migratie tegen te gaan en terugkeer te bevorderen. Ook de ChristenUnie vindt samenwerking met Turkije en Noord-Afrikaanse landen nodig om te voorkomen dat mensen de oversteek over de Middellandse Zee niet meer wagen. Dat is volgens de ChristenUnie namelijk beter dan het fortificeren van Europa en het bouwen van hekken. NSC is ook voorstander van ‘goede afspraken met landen van transit of oorsprong’ om irreguliere migratie tegen te gaan. De VVD is uitdrukkelijk van plan ‘meer migratiedeals te sluiten’ en de buitengrenzen strenger te bewaken. Wederom is het idee dat mensensmokkel hiermee kan worden bestreden. De effectiviteit van dit soort afspraken ter voorkoming van mensensmokkel is nooit aangetoond. Sterker, hoe moeilijker het mensen die in gevaar zijn wordt gemaakt om asiel aan te vragen in Europa, hoe afhankelijker zij worden van mensensmokkel.

Controle aan de buitengrenzen van de Europese Unie
BBB is van plan om ‘hard met onze vuist op tafel te slaan bij de EU’ om de asielprocedure aan de buitengrenzen van de EU plaats te laten vinden. Ook SGP vindt het ‘hard nodig’ dat asielaanvragen aan de buitengrenzen worden beoordeeld in het land waar zij de EU binnenkomen. NSC spreekt van ‘scherpe controles’ aan de Europese buitengrens. Forum verlegt de grens nog verder en vindt dat de mogelijkheid om in Nederland asiel aan te vragen moet vervallen. De VVD wil eveneens toewerken naar registratie en identificatie bij de buitengrenzen van de EU. Als dat niet lukt moeten we volgens de VVD overgaan tot strengere controles aan de ‘mini-Schengenzone’ of de eigen grenzen. Het CDA maakt zich ook hard voor een Europese buitengrensprocedure en wil – op voorhand – onderscheid maken tussen ‘kansrijke’ en ‘kansarme’ asielaanvragen. De procedurele gevolgen van die categorisering zijn niet duidelijk. Al rept D66 niet van een procedure aan de buitengrenzen ondertussen wordt hetzelfde onderscheid gemaakt: ‘kansrijke asielzoekers worden herverdeeld, kansarme asielzoekers worden in grenslanden gehouden.’ ChristenUnie en GL-PvdA zijn ook voorstanders van Europese grensprocedures. GL-PvdA ziet zo’n grensprocedure specifiek voor ‘mensen uit veilige herkomstlanden zonder kans op asiel’ weggelegd. Geen van de partijen is uitdrukkelijk tegen het behandelen van asielaanvragen aan de buitengrenzen van de EU.

Pushbacks en Frontex
In een rapport waarin data en onderzoek van NGOs, overheden en journalisten is verzameld is geconstateerd dat in 2022 in totaal ruim 225.000 pushbacks plaatsvonden aan de Europese buitengrenzen. Dat zijn meer dan 600 illegale uitzettingen per dag waarbij veelal geweld wordt toegepast en migranten onmenselijk worden behandeld.

Volt wil dat landen die zich schuldig maken aan de zogenoemde ‘pushbacks’ geen ondersteuning meer ontvangen om hun buitengrenzen te controleren. Daarnaast bepleit Volt een grondige hervorming van Frontex en dat het agentschap onder de controle van het Europees Parlement moet komen. De PvdD betoogt dat NGOs en andere humanitaire organisaties reddingsacties op zee mogen organiseren zolang overheden niet alles in het werk stellen om vluchtelingen op zee te redden. In het programma van GL-PvdA is opgenomen dat lidstaten mensen ‘nooit mogen terugduwen met gewelddadige pushbacks’. Nederland moet volgens GL-PvdA actief pushbacks tegengaan door landen ‘aan te spreken’ en de Europese Commissie ‘op handhaving aan te sporen.’ Wat Frontex betreft wordt een opschorting van operaties waar structurele schendingen worden gerapporteerd voorgesteld. Daarnaast zou Nederland volgens GL-PvdA geen grenswachten meer moeten detacheren voor Frontex-operaties waar zij risico lopen op medeplichtigheid aan mensenrechtenschendingen. Als vreemde eend in de bijt wat Frontex betreft is de VVD juist voor een uitbreiding van operaties en capaciteit: ‘hekken, drones en extra inzet van Frontex worden niet geschuwd. Tot slot wil de PVV ‘pushbacks van asielzoekers die uit onze veilige buurlanden Nederland in willen komen.’

Om een gevaarlijke overtocht naar Europa überhaupt te voorkomen zet een aantal partijen zich in om veilige en legale routes te faciliteren voor asielzoekers. GL-PvdA wil ‘irreguliere migratie verminderen ten gunste van reguliere, veilige routes en het individueel recht op asiel blijft onverkort gelden.’ D66 schaart zich hier bij en acht het van belang dat asielzoekers – na veilige overtocht – worden herverdeeld onder lidstaten aan de hand van het bnp, de bevolkingsdichtheid en werkgelegenheid. Ook Volt ziet het creëren van legale migratieroutes als oplossing om te voorkomen dat asielzoekers op onveilige boten stappen.

Criminalisering van hulpverleners
In meerdere lidstaten, waaronder Italië en Griekenland, wordt het redden en helpen van migranten op zee en aan de buitengrens strafrechtelijk vervolgd (lees hierover ons eerder blog). Een vijftal partijen heeft in het verkiezingsprogramma aandacht besteed aan het al dan niet bestraffen van humanitaire hulpverleners. CU, D66, GL-PvdA en Volt zijn eensgezind: landen die hulpverleners vervolgen voor het redden van mensen of het verlenen van juridische bijstand moeten worden gesanctioneerd. D66 wil zich in Brussel inzetten om de criminalisering van humanitaire hulp tegen te gaan. Daarnaast stelt D66 een strafuitsluitingsgrond voor in Nederlandse wetgeving voor humanitaire hulp met betrekking tot mensensmokkel. De VVD en NSC overwegen juist dat organisaties die mensensmokkel faciliteren of hier indirect aan bijdragen aangepakt moeten worden.

Dit bericht is op 27 oktober aangevuld op basis van de programma’s van DENK en NSC.