Lange asielprocedures kosten de overheid geld, maar zijn ook nadelig voor asielzoekers, zeker voor degenen die een grote kans hebben op een asielvergunning. Welke negatieve gevolgen ondervinden asielzoekers van lange asielprocedures?
Door Marcelle Reneman
Inleiding
Snelle asielprocedures zijn zowel in het belang van de overheid als van asielzoekers. Dat is het uitgangspunt van de Europese Procedurerichtlijn en het Nederlandse asielbeleid. Op dit moment moeten asielzoekers in Nederland echter lang wachten totdat hun asielaanvraag inhoudelijk wordt behandeld en/of totdat op hun asielaanvraag wordt beslist: op 31 januari 2020 waren er 8900 asielzaken, waarin de beslistermijn van 6 maanden was overschreden. In december 2019 hadden asielzoekers die in de Algemene Asielprocedure (die acht dagen duurt) een beslissing kregen, gemiddeld 29 weken op deze beslissing gewacht. Een uitgebreider overzicht van de huidige staat van de Nederlandse asielprocedure is te vinden in twee Verblijfblogs uit november 2019 (zie ‘De kosten van lange asielprocedures’ en ‘Versnelling en vertraging in de Nederlandse asielprocedure’). Dit blog gaat in op de vraag welke gevolgen de lange wachttijden hebben voor asielzoekers.
Wachten op gezinshereniging
Asielzoekers hebben vaak familieleden achtergelaten in het land van herkomst of een derde land. Soms hebben zij geen geld om met het hele gezin naar Europa te vluchten, is het te gevaarlijk (bijvoorbeeld een bootovertocht via de Middellandse zee voor kleine kinderen ) of zijn hun gezinsleden niet in staat te reizen. Soms leven deze gezinsleden onder moeilijke of zelfs zeer gevaarlijke omstandigheden in landen als Syrië, Jemen of Irak. Volgens de Nationale Ombudsman maken asielzoekers die in Nederland verblijven, zich dan ook vaak zorgen over hun achtergebleven gezinsleden.
Zo lang asielzoekers in de asielprocedure wachten op de beslissing over hun asielverzoek, kunnen zij hun gezinsleden niet op een legale manier naar Nederland laten overkomen (nareizen). Dat kan pas als aan hen een verblijfsvergunning asiel is verleend. Artikel 29 lid 2 van de Vreemdelingenwet 2000 bepaalt dat de gezinsleden van personen met een asielvergunning ook in aanmerking komen voor een asielvergunning, als zij tegelijk Nederland zijn in gereisd of binnen drie maanden nareizen. Gezinsleden, die nog in het buitenland verblijven, kunnen een visum voor langdurig verblijf in Nederland (een machtiging voorlopig verblijf) krijgen, zodat zij legaal (met het vliegtuig bijvoorbeeld) naar Nederland kunnen reizen.
Asielzoekers die na lang wachten een asielvergunning krijgen, moeten daarna nog wachten op de beslissing op de aanvraag om hun gezinsleden over te laten komen. De beslistermijn in nareisprocedures is drie maanden en wordt momenteel met drie maanden verlengd. Voor asielzoekers die hun gezinsleden in een slechte, onveilige situatie hebben achtergelaten, is dat wachten zwaar.
Opvangomstandigheden
Asielzoekers van wie de zaak in de Algemene Asielprocedure (Spoor 4) zal worden behandeld, wachten de start van de asielprocedure af in een zogenaamde Pre Proces Opvanglocatie (afgekort Pre-POL). De faciliteiten in de Pre-POL zijn beperkter dan in een Asielzoekerscentrum (AZC).
In de Pre-POL krijgen asielzoekers geen leefgeld (normaal 12,95 euro per week per volwassene) voor kleding en andere persoonlijke uitgaven. Zij krijgen van het COA (Centraal Orgaan Opvang Asielzoekers) producten voor persoonlijke verzorging als shampoo, tandpasta, maandverband en wc-papier in natura uitgereikt. Asielzoekers in de Pre-POL krijgen wel eet-geld (€45,92 per week voor een alleenstaande volwassene). Op 1 november 2019 hadden 464 asielzoekers die in de Pre-POL verbleven niet de faciliteiten om hun eigen eten te koken. Op de locaties waar deze asielzoekers verblijven, is er catering.
Vervoer van asielzoekers die in de Pre-POL verblijven, wordt alleen vergoed als dat nodig is, bijvoorbeeld voor de asielprocedure, schoolbezoek van leerplichtige kinderen of medische behandeling. Telefoonkosten worden niet vergoed. Wel is er gratis internet op de Pre-POL locatie aanwezig (zie de antwoorden op vragen van de Tweede Kamer van november 2019).
De Nationale Ombudsman en Kinderombudsman hebben de Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid in de brief van 9 maart 2020 verzocht om, vanwege de aanzienlijke verblijfsduur van asielzoekers in de Pre-POL de voorzieningen voor asielzoekers te verbeteren: ‘Door het, binnen afzienbare termijn, uitblijven van oplossingen voor de genoemde wachttijden, vragen we u om het voorzieningenniveau zo snel mogelijk op gelijke hoogte te brengen met reguliere opvang zodat onder andere leefgeld wordt uitgekeerd en men gebruik kan maken van voorzieningen zoals zelf kunnen koken, zinvolle dagbesteding en participatiemogelijkheden. Ook is het belangrijk dat er voldoende privacy gecreëerd wordt voor gezinnen en andere bewoners’. Op 21 oktober 2019 verbleven er 1.590 kinderen op Pre-POL locaties.
Beperkte mogelijkheden dagbesteding
Asielzoekers die wachten in een (Pre-)POL hebben de eerste zes maanden van de asielprocedure niet het recht om (normaal) betaald werk te doen (zie ook ‘Mogen asielzoekers werken?’). In die periode mogen zij wel vrijwilligerswerk doen. Zij mogen ook maximaal 25 uur per week werken in of rond het asielzoekerscentrum. De asielzoeker ontvangt hiervoor een kleine vergoeding: € 0,56 tot € 1,10 per uur met een maximum van € 14 per week. De Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid schreef in november 2019 dat ‘het aantal belangstellenden voor dergelijke werkzaamheden in de pre-pol aanzienlijk groter [is] dan het aanbod aan klussen’. Na zes maanden krijgen asielzoekers beperkt toegang tot de Nederlandse arbeidsmarkt. Zij mogen dan 24 weken van de 53 weken per jaar werken, mits zij een tewerkstellingsvergunning hebben. De Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft op 10 maart aangegeven dat hij het onwenselijk vindt om de mogelijkheden voor asielzoeker om te werken te verruimen. Een dergelijke verruiming zou moeten gelden voor alle asielzoekers en kan niet beperkt worden tot kansrijke asielzoekers.
Op Pre-POL locaties is geen geld beschikbaar voor recreatieve- en educatieve activiteiten (zoals bijvoorbeeld sportactiviteiten). In gewone asielzoekerscentra worden wel recreatieve- en educatieve activiteiten georganiseerd. Het COA organiseert voor kinderen bijvoorbeeld activiteiten ter ontspanning op locatie, zoals sport- en spel en kunst en cultuur, die stress bij kinderen moeten voorkomen.
Uitstel inburgering
Asielzoekers die in de Pre-POL wachten op de start van het onderzoek naar hun asielaanvraag kunnen nog niet inburgeren in Nederland. Dat is vooral nadelig voor asielzoekers die een grote kans op een asielvergunning maken. In het regeerakkoord werd dan ook afgesproken dat ‘asielzoekers met een grote kans op asiel naar kleinere opvangcentra in de buurt van de gemeente [gaan] die hen later zal huisvesten. Daar begint men direct met taalles en kan al tijdens de asielopvang begonnen worden met integratie door de gemeente waar men later gehuisvest zal worden’. Aan asielzoekers die verblijven op de Pre-POL locaties wordt door vrijwilligers Nederlandse les op basisniveau gegeven. Voor kansrijke asielzoekers op een POL bestaat er een aanbod NT2-les. Het aanbod bestaat uit 24 uur taalles en wordt gegeven op drie verschillende niveaus. Dit is, gezien het maandenlange verblijf van veel asielzoekers in de (Pre-)POL beperkt.
In november 2019 heeft de Staatssecretaris van Justitie en Veiligheid aangekondigd dat asielaanvragen van kansrijke asielzoekers uit Syrië, Turkije en Jemen met voorrang behandeld zullen worden. Dit moet bijdragen aan de snelle inburgering van deze asielzoekers. De Nationale Ombudsman en Kinderombudsman hebben de staatssecretaris in hun brief van 9 maart 2020 gevraagd om informatie over de stand van zaken, de duur en beoogde planning van de projectmatige aanpak van kansrijke asielaanvragen.
Psychische gevolgen van lang wachten
Uit onderzoek blijkt dat langdurige asielprocedures negatieve gevolgen hebben voor de psychische gezondheid van asielzoekers. De Gezondheidsraad schreef in 2016 dat deze negatieve gevolgen gerelateerd lijken te zijn aan de ‘onzekerheid over de uitkomst van de asielprocedure en veelvuldige wisseling van opvanglocatie’. Bovendien hebben asielzoekers soms al psychische problemen als zij in Nederland aankomen vanwege de traumatische ervaringen die zij in het land van herkomst of het land van herkomst hebben meegemaakt.
Asielzoekers hebben toegang tot medische zorg. Uit onderzoek blijkt echter dat asielzoekers tijdens de asielprocedure niet altijd de nodige psychische zorg krijgen. Dit heeft verschillende oorzaken. Psychische problemen worden niet altijd onderkend, onder meer door de taalbarrière en culturele verschillen. Sommige behandelaars vinden dat therapie pas goed mogelijk is als een persoon in een stabiele situatie verkeert. Een asielzoeker die nog wacht op de beslissing over zijn asielaanvraag en waarschijnlijk wordt overgeplaatst naar een andere opvanglocatie, bevindt zich niet in een stabiele situatie. In de periode van hoge instroom van 2015 en de daaropvolgende periode, waarin asielzoekers ook lang moesten wachten, verzwegen asielzoekers hun psychische problemen soms omdat zij bang waren dat dit hun asielprocedure nog verder zou vertragen.
Conclusie
Langdurige asielprocedures hebben om verschillende redenen nadelige gevolgen voor asielzoekers. Zij kunnen tijdens de asielprocedure hun gezinsleden niet naar Nederland laten overkomen, zij hebben slechts toegang tot een sobere vorm van opvang en beperkte mogelijkheden tot dagbesteding. Verder kunnen zij nog niet beginnen aan hun inburgering in Nederland. Langdurig wachten in onzekerheid kan bovendien leiden tot psychische klachten, terwijl psychische zorg in die periode voor asielzoekers niet altijd voor handen is.
Door de Corona crisis zullen asielprocedures nog verder vertraging oplopen. Op dit moment neemt de IND geen asielgehoren af. Asielzoekers zullen dus nog langer moeten wachten tot de start van de inhoudelijke behandeling van hun asielverzoek.
