Verkiezingen 2021: Nationaliteit en Staatloosheid

Verblijfblog besprak voorafgaand aan de verkiezingen van 2021 de integratie- en migratieparagrafen van de verkiezingsprogramma’s van de politieke partijen in de Tweede Kamer. Plannen worden per thema vergeleken met eerdere programma’s, waarbij wordt voortgeborduurd op het verkiezingsdossier uit 2017 waarin programma’s sinds 2006 werden vergeleken. Het zesde thema is het nationaliteit en staatloosheid.

Door Katja Swider

Kan je Nederlanderschap verlopen als je je paspoort niet tijdig verlengt? Mag een EU-lidstaat zijn nationaliteit te koop aanbieden? Moeten staatlozen bescherming krijgen? En natuurlijk de eeuwige vraag van meervoudige nationaliteit – hoe zit het daarmee in de verkiezingsprogramma’s van 2021? Hoewel nationaliteitsvragen veel minder prominent zijn in deze verkiezingen dan in de vorige, heeft een aantal partijen toch een duidelijke visie op verschillende aspecten van het Nederlanderschap en staatloosheid.

D66 wil Nederlanders vrijer laten zijn in het uitdrukken van hun unieke identiteiten, onder andere door meervoudige nationaliteit mogelijk te maken. Ook wil D66 staatlozen in Nederland bescherming bieden. De PvdA is vooral bezorgd over de praktische problemen waar mensen met meervoudige nationaliteiten tegenaan lopen. De VVD is ook bezorgd over de discriminatie tussen Nederlanders met enkel- en meervoudige nationaliteiten, maar wil het vooral oplossen door bij beide groepen het Nederlanderschap te mogen intrekken als ze zich bij een terroristische organisatie aansluiten. Het CDA ontfermt zich over Nederlanders in het buitenland, en wil zorgen dat ze Nederlander kunnen blijven. Daarin wordt het tot op zekere hoogte door de VVD gesteund, die overweegt om de regels omtrent het verlies van het Nederlanderschap te versoepelen. FvD wil de aanspraak op de Nederlandse nationaliteit van permanent verblijvende immigranten beperken, en samen met de PVV willen ze het Nederlanderschap makkelijker kunnen intrekken bij criminelen die een andere nationaliteit naast de Nederlandse hebben.

Overzicht van de voorstellen
In de tabel hieronder staat een overzicht van de alle voorstellen, die in dit blog worden besproken. Daarbij moet worden aangetekend dat in het vorige Verblijfblogonderzoek over de verkiezingen van 2006 tot en met 2017 niet alle partijen zijn meegenomen, maar we ons beperkten tot 50plus, CDA, ChristenUnie, D66, GroenLinks, PvdA, PVV, VVD en SP. Dit jaar hebben we alle dertien programma’s onderzocht van de partijen die op dit moment zetels hebben in de Tweede Kamer en die als zodanig beogen daarin terug te keren (50+, CDA, CU, D66, DENK, FvD, GL, PvdA, PvdD, PVV, SGP, SP, VVD). Uit het meerjarige overzicht kunnen dus ook slechts conclusies worden getrokken voor wat betreft de zeven eerstgenoemde partijen.

Meervoudige nationaliteit
Dubbele of meervoudige nationaliteiten zijn al decennialang een punt van politieke onenigheid in Nederland. Nederland is een van de weinige landen in Europa die nog steeds uitgaan van “nationaliteitsmonogamie” – Nederlanders horen in principe niet nog een andere nationaliteit te bezitten. Deze basisregel wordt zowel uitgedrukt in het vereiste om bij naturalisatie in Nederland afstand te doen van de oorspronkelijke nationaliteit, als in het automatische verlies van het Nederlanderschap bij buitenlandse naturalisaties. Er geldt echter een aantal uitzonderingen op die basisregel, waardoor grote aantallen Nederlanders toch een extra nationaliteit mogen hebben. Het betreft in een groot aantal gevallen Nederlanders met ook een Marokkaanse nationaliteit. Vrijwillig afstand doen van de Marokkaanse nationaliteit is namelijk vrijwel onmogelijk, waardoor het ook als uitzondering geldt.

D66 belooft na de verkiezingen meervoudige nationaliteit mogelijk te maken: ze hebben het over het recht om banden te behouden met landen van herkomst, en de vrijheid om uitdrukking te geven aan een identiteit die niet per se aan één land verbonden is. De PvdA maakt zich zorgen over de “achterstelling van mensen met een dubbele nationaliteit” en wil de praktische problemen wegnemen die op dit moment aan het bezitten van een meervoudige nationaliteit verbonden zijn. Zowel D66 als de PvdA vinden daarnaast ook dat degenen die hun andere nationaliteit willen opgeven, dat wel moeten kunnen.

Tegenover PvdA en D66 staan PVV en FvD, die het Nederlanderschap willen kunnen intrekken bij criminelen met een meervoudige nationaliteit. De PVV wil bovendien het stemrecht en de toegang tot politieke en militaire functies voor Nederlanders met meervoudige nationaliteiten afschaffen.

Nederlanders in het buitenland
Nederlanders die emigreren mogen in principe Nederlander blijven zolang ze niet naturaliseren in het andere land. Hun kinderen verkrijgen automatisch het Nederlanderschap, want een kind van een Nederlander is altijd een Nederlander. Vaak krijgt zo’n tweede of derde generatie Nederlandse emigrant bij geboorte ook een andere nationaliteit erbij. Andere nationaliteiten die bij geboorte zijn verkregen sluiten in principe het Nederlanderschap niet uit. Zo kan het Nederlanderschap in het buitenland, vaak in combinatie met een of meer andere nationaliteiten, in theorie generaties doorgegeven worden.

Maar het Nederlanderschap van emigranten met een meervoudige nationaliteit kan ook erg makkelijk verloren gaan door strenge verliesgronden, zoals bijvoorbeeld het niet op tijd verlengen van een paspoort. Het is een vaak voorkomend probleem voor Nederlanders in het buitenland. In 2019 heeft het Europese Hof van Justitie  in de zaak Tjebbes geoordeeld dat bij automatisch verlies van een nationaliteit die samengaat met het verlies van het Unieburgerschap een geïndividualiseerde evenredigheidstoets moet plaatsvinden. De zaak ging over vier buiten EU woonachtige (ex-)Nederlandse vrouwen die verrast werden door het feit dat hun Nederlanderschap was verlopen vanwege het niet tijdig verlengen van hun paspoorten. Veel Nederlanders die dit overkomt zijn zich namelijk niet bewust van het risico van verlies. Nog voor Tjebbes heeft de Nederlandse Ombudsman zich ook uitgelaten over de problematiek rondom het verlies van het Nederlanderschap bij emigranten.

Tegen deze achtergrond belooft de VVD dat er wordt “gekeken naar mogelijkheden om coulanter om te gaan met het verlies van de Nederlandse nationaliteit bij late aanvragen van verlenging van het paspoort, door de termijn te verlengen”. Daarnaast stelt de VVD voor om een procedure te introduceren “waarmee mensen de verloren nationaliteit terug kunnen krijgen als de gevolgen van het verlies onevenredig groot zijn”. Het CDA wil voorkomen “dat Nederlanders in het buitenland hun Nederlandse nationaliteit onterecht verliezen”.

Staatloosheid
D66 wil een betere statusvaststelling voor staatlozen regelen en hun recht op bescherming waarborgen. Er moet volgens D66 altijd getoetst worden of staatlozen in aanmerking komen voor een verblijfsvergunning. Tot nu toe heeft de overheid geweigerd om verblijfsrechten aan de erkenning van staatloosheid te koppelen, maar er zijn zwaarwegende redenen om dat wel te doen, zoals uiteengezet in adviezen van de ACVZ, UNHCR, en de Raad van State. D66 lijkt van plan te zijn om daar een verdere discussie over te voeren.

De VVD wil het Verdrag tegen staatloosheid aanpassen, zodat het intrekken van de nationaliteit van terroristen die alleen maar Nederlander zijn mogelijk wordt gemaakt. Sinds 2017 kan het Nederlanderschap worden ingetrokken bij uitgereisde terroristen die meer dan één nationaliteit hebben, maar niet bij degenen die alleen Nederlander zijn, want dat gaat tegen het principe van vermindering van staatloosheid in. De VVD wil, onder andere in het belang van gelijke behandeling, het door Nederland geratificeerde verdrag tegen staatloosheid aanpassen, zodat het Nederlanderschap bij alle uitgereisde terroristen ingetrokken kan worden. Het Verdrag tegen staatloosheid is door 76 landen geratificeerd, al deze landen zullen dus moeten instemmen met zo’n wijziging.

Naturalisatie
Opvallend is de afwezigheid van naturalisatieplannen in de verkiezingsprogramma’s. Alleen FvD heeft er enige aandacht voor – ze vinden de huidige toegang tot naturalisatie te makkelijk, en willen zorgen dat “een permanente verblijfsvergunning […] niet meer (semi-)automatisch tot aanspraak op de Nederlandse nationaliteit [leidt]”. Alle andere partijen zwijgen deze verkiezingen over naturalisatie.

EU burgerschap te koop
Het CDA is tegen het handelen in nationaliteit. Het zogenaamde “investor citizenship” refereert naar verkrijgen van een nationaliteit door middel van een investering in de economie van de staat. Hoewel geld vaak een rol speelt in hoe toegankelijk naturalisatie is voor een immigrant, zijn sommige EU-nationaliteiten volgens het CDA veel te makkelijk te verkrijgen in ruil voor geld, zonder dat andere eisen, zoals ingezetenschap, ook een rol spelen. Volgens het Hof van Justitie zijn EU-lidstaten in het beginsel vrij om hun eigen nationaliteitsbeleid te voeren, zolang ze respect voor EU-recht hebben. Eenmaal een burger van een lidstaat kan een “investerings-burger” zich overal in de EU vestigen. Een van de kritieken van “investor citizenship schemes” is dat één EU-lidstaat niet vrij mag zijn om te handelen in iets dat EU gezamenlijk te bieden heeft aan vrij verkeer. Het CDA wil “snel een einde maken aan de lucratieve handel in paspoorten door EU-lidstaten”.